خیابان من خیابان تو خیابان ما!

تصور کنید که به شما یک خیابان می دهند و می گویند این خیابان مال شما! و تمام موضوعات و مسائل مربوط به آن را نیز به خودتان می سپارند و کلاً مدیریت آن را به دستتان می دهند. از حفاظت و تعمیر و نگهداری و نظافت گرفته تا حتی تعیین کردن اینکه کدام مغازه ها اجازه دارند در خیابان شما تأسیس شوند و کدام شرکت ها می توانند در خیابان شما دفتر داشته باشند و … . شما حتی می توانید بابت عبور ماشین ها از خیابانتان از آنها پول بگیرید! شما می توانید بگویید که خیابان در بعضی ساعات بسته باشد و هیچکس اجازه تردد نداشته باشد و یا حتی تعیین کنید که بعضی ماشین ها هیچگاه به خیابانتان وارد نشوند مثلا همه ماشین های به رنگ سیاه را هیچوقت به خیابانتان راه ندهید! طبیعتاً چون این خیابان مال خود شماست ، برایش ارزش زیادی قائل هستید و دوست دارید که خیابانتان بهترین خیابان در کل شهر باشد. فقط به بهترین مغازه ها اجازه می دهید که در خیابان شما شعبه داشته باشند ، بهترین پیاده روها و سنگفرش ها را برایش می سازید ، بهترین چراغ های روشنایی را برایش فراهم می کنید ، بهترین نیمکت ها و صندلی ها ، بهترین و زیباترین گل ها را برایش انتخاب می کنید و مهم تر از همه اینکه بهترین و مرغوب ترین آسفالت را برایش فراهم می کنید که به اندازه یک وجب هم چاله چوله نداشته باشد. شما همه این کارها را با علاقه و انگیزه انجام می دهید چرا که این خیابان مال خود شماست. حال این خیابان جذاب و لوکس را همانطور که به آرامی در پیاده روهای اشرافی آن مشغول قدم زدن هستید در نظر داشته باشید تا دوباره به آن برگردیم و بگوییم این خیابان تا کجا امتداد دارد.

مقدمه
مطلب پیش رو قسمت سوم از مجموعه بحث ها و تأملات اجتماعی پیرامون رانندگی می باشد. هدف از طرح این مباحث همانطور که در شماره های قبلی بیان گردید ، پیش بینی راه چاره ای برای حل معضل تصادفات رانندگی در شهر می باشد. در شماره اول در مورد ظاهری ترین و در عین حال مهم ترین مسئله و مشکل که عامل بسیاری از تصادفات رانندگی می باشد یعنی عدم مهارت کافی در رانندگی مباحثی مطرح کردیم و راه حل هایی نیز برای حل این مسئله پیشنهاد دادیم. در ادامه بحث را به ساحتی عمیق تر برده و از مفهومی به نام «فرهنگ رانندگی» صحبت کردیم تا دلایل و عوامل ریشه ای تر و عمیق‌تر این معضل یعنی تصادفات رانندگی را به بحث بگذاریم. همچنین در مورد بعضی موضوعات و چالش های دیگر پیرامون رانندگی که الزاماً از جنس حادثه و تصادف نیستند نیز مباحثی را مطرح کنیم. یکی از این چالش ها و آسیب ها ، کیفیت پایین آسفالت خیابان ها و به طور کلی وضع نامناسب جاده ها و خیابان ها می باشد. قبل از شروع بحث باید این نکته را مطرح کنیم که ما اکنون قصد نداریم تا در مورد آن موضوعاتی که در پایان مطلب شماره دوم بیان کردیم و پاسخ آنها را به این شماره ارجاع دادیم بپردازیم. لذا پاسخ آنها را به شماره های آینده موکول کرده و این شماره را به طور کامل به موضوع تحلیل و بررسی کیفیت خیابان ها اختصاص می دهیم. کیفیت آسفالت خیابان ها و یا اگر به طور دقیق تر و کاملتر بخواهیم بگوییم ، کیفیت کلی خیابان ها و جاده ها چه در مورد آسفالت آنها و چه در مورد بحث دوبانده بودن یا نبودن و یا طول و عرض مناسب آنها و یا حتی امکانات مناسب مثل رستوران ها. ابتدا در مورد ربط و نسبت مفهوم «مهارت» با موضوع کیفیت خیابان ها صحبت خواهیم کرد.

ارتباط مهارت با کیفیت خیابان ها
ما در شماره اول در مورد لزوم تکرار و تمرین و ممارست برای افزایش مهارت در رانندگی صحبت کردیم تا به این ترتیب دیگر شاهد حوادث کمتری در شهر باشیم که بسیاری از آنها از عدم مهارت در رانندگی ناشی می شوند. یک سوال: تمرین در کجا اتفاق می افتد؟! در جاده ها و خیابان ها. پس اگر بخواهیم که تمرین ما یک تمرین خوب و فایده مند باشد ، باید کیفیت آسفالت خیابان هایمان خوب باشد. مثالی که در شماره اول مطرح کردیم را به یاد بیاورید. آن کوزه گر جوان اگر با یک چرخ خراب و معیوب مشغول کار باشد چه می شود؟ حاصل کار او مهارت آموزی است یا اتلاف وقت؟ بنابراین وقتی سخن از مهارت آموزی می شود ، باید امکانات و وسایل لازم برای مهارت آموزی نیز فراهم باشد و صرف تلاش انسان کافی نیست. یکی از این امکانات و وسایل لازم ، وجود خیابان ها و جاده های باکیفیت می باشد.
حال ممکن است بگویید که این بحث ها که اصلا لازم نیست و به سادگی بگویید که کیفیت خیابان ها و جاده ها را ارتقا بدهید و تمام! چون کیفیت بالای خیابان ها خود به خود باعث کاهش تصادفات می شود و اصلا ربطی به مهارت و اینها ندارد. اساساً یکی از علت های عمده وقوع تصادفات همین کیفیت پایین آسفالت خیابان ها و جاده ها می باشد که اساساً ربطی به مهارت ندارد چرا که یک راننده با مهارت نیز ممکن است در این جاده ها و خیابان های خراب نتواند به خوبی رانندگی کند. بله این مسئله درست است و بحثی در اینجا وجود ندارد اما موضوع کیفیت خیابان ها و جاده ها می تواند با قدری وضوح بیشتر و از جنبه ای تحلیلی تر و علمی تر مورد بررسی قرار بگیرد و راهکارهای علمی و اجرایی برای آن در نظر گرفته شود. اینها راهکارهایی است که در ادامه قصد مطرح کردن آنها را داریم.
بازیگران
تعریف فرهنگ را به خاطر بیاورید. ما از وجود یکسری شخصیت ها و بازیگرانی در موضوع فرهنگ رانندگی صحبت کردیم. آنها چه کسانی بودند؟ دولت و همه نهادهای دیگر چه عمومی و چه خصوصی ، کارخانه های ماشین سازی و همه عوامل آنها (از مدیر و مهندس و کارگر و سهامدار و …) ، خود ماشین ، راننده ، عابران پیاده ، حتی اشیای مختلف مانند تابلوهای راهنمایی رانندگی و یا تابلوهای تبلیغاتی مغازه ها و چراغ های خیابان ها و گل ها و سبزه ها و یادبودها و … ، همچنین مفاهیم و احساساتی که ممکن است حول موضوع رانندگی شکل بگیرند و آن را تحت تأثیر قرار دهند مثلا مفاهیمی مانند تجمل ، غرور ، خشم و یا مفاهیم مثبتی مانند طراوت و شادی حاصل از دیدن جنب و جوش آدم ها و دیدن درختان و گل ها و سبزه ها. به طور خلاصه ما از مفهوم «دنیای رانندگی» صحبت کردیم که همه آدم ها و اشیا و مفاهیم مرتبط با موضوع رانندگی را شامل می شود. اکنون می خواهیم بدانیم که نقش هرکدام از این آدم ها و مفاهیم و اشیا در موضوع کیفیت خیابان ها و جاده ها چه می تواند باشد؟ اگر جاده ها و خیابان ها را یک صحنه نمایش و تئاتر در نظر بگیریم ، همه اینها بازیگران این صحنه هستند و هرکدام نقشی بر عهده دارند.

کارخانه ماشین سازی
کارخانه ماشین سازی باید به تولید ماشینی بپردازد که کاملاً منطبق و مناسب با خیابان ها و مخصوصاً جاده ها باشد. اولاً به خیابان ها و جاده ها آسیب نزند و آنها را خراب و مستهلک نسازد و ثانیاً منطبق با وضعیت خیابان ها و جاده ها باشد. خواهید گفت حتی اگر وضعیت جاده ها بد باشد ، باز باید ماشینِ متناسب با آنها را تولید کرد؟ جواب به این سوال دو جنبه دارد: جنبه کوتاه مدت و جنبه بلند مدت. از جنبه کوتاه مدت ، بله. باید ماشین را متناسب با جاده ها و خیابان ها ساخت حتی اگر کیفیت جاده ها و خیابان ها مناسب نباشد. دلیل آن هم واضح است: امنیت افراد.
امنیت افراد سبب می شود که ما ماشین را متناسب با کیفیت جاده ها بسازیم چه خوب و چه بد چرا که در غیر این صورت احتمال تصادف و آسیب رسانی به افراد وجود دارد. درست مانند این است که یک لامپ معمولی که با برق ۲۲۰ ولت کار می کند را وصل کنید به یک برق ۲۰۰۰۰ ولت! قطعاً می سوزد. اینجا نیز چنین وضعیتی وجود دارد. اما جنبه بلندمدت قضیه این است که ما اولاً کیفیت آسفالت خیابان ها و جاده ها را افزایش بدهیم و آنگاه وظیفه کارخانه ماشین سازی این می شود که ماشین متناسب با آن کیفیت بالا را تولید کند. لازم به ذکر است که این مقاله در مقام بررسی این موضوع نیست که آیا هم اکنون کیفیت خیابان های ما با کیفیت ماشین ها تناسب دارد یا خیر یا کیفیت جاده ها و خیابان های ما هم اکنون در چه سطحی است. این مقاله تنها در مقام مرور و یادآوری بعضی از وظایف کلی بازیگران مختلف داستان رانندگی می باشد که در مورد موضوعی به نام وضعیت جاده ها و خیابان ها مطرح می شود.

الزامات افزایش کیفیت
اما اکنون الزامات افزایش کیفیت خیابان ها و جاده ها چیست؟ تحقیق و توسعه. تحقیق و توسعه و انجام پژوهش های بنیادی برای شناسایی روش های نوین ساخت آسفالت جاده ها و یا حتی مواد و ترکیب های جدیدتر که ممکن است امکان ساخت آنها وجود داشته باشد. آیا ممکن نیست که در آینده یک ماده ای درست شود که کیفیت آن به مراتب از آسفالت بهتر باشد؟ جواب به این سوال را باید به وسیله پژوهش های بنیادی در مورد وضعیت راه ها مطرح کرد. این پژوهش ها مانند هر پژوهش دیگری ، نیاز به هزینه و اعتبار دارد. متولی آن می تواند دولت باشد و یکی از وزارتخانه های راه و شهرسازی ، وزارت صنعت معدن تجارت ، وزارت علوم تحقیقات و فناوری و یا می تواند خصوصی باشد و یا ترکیب اینها. تأمین مالی آن نیز می تواند روش های مختلفی داشته باشد که یا بر عهده دولت و وزارت اقتصاد و یا بانک ها چه دولتی و چه خصوصی باشد و دارای نوآوری نیز باشند و … در هر صورت ما قصد نداریم که وارد جزئیات اجرایی این مسئله بشویم و صرفا کلیت لزوم انجام آن را مطرح کردیم. از آن طرف نقش کارخانه ماشین سازی در اجرای این پژوهش ها چیست؟ هرچند نمی توان این امر را جزو وظایف کارخانه ها در نظر گرفت چرا که وظیفه آنها تولید ماشین است اما می توانند به عنوان سرمایه گذار در این طرح ها حضور داشته باشند. البته مسائل و مشکلاتی نیز در این میان ممکن است به وجود بیاید که این مقاله ظرفیت پرداختن به آنها را ندارد مثلاً تعارض منافع کارخانه ها با کیفیت جاده ها. چرا که اگر کیفیت جاده ها بالا باشد ، ماشین ها دیرتر فرسوده می شوند و در نتیجه افراد دیرتر به خرید ماشین جدید نیاز پیدا می کنند و یعنی فروش کارخانه ها کاهش پیدا می کند. پس کارخانه ها سعی می کنند که کیفیت خیابان ها و جاده ها همچنان پایین باشد که فروش آنها کاهش نیابد و البته این کاری بسیار ظالمانه و ناپسند است و باید جلوی آن گرفته شود. البته از آن طرف وقتی کیفیت جاده ها و خیابان ها بالا باشد ، وقوع تصادفات کاهش پیدا کرده و اعتبار کارخانه ها در موضوع ایمنی ماشین هایشان افزایش پیدا می کند. اینها و ده ها موضوع دیگر از جمله مسائلی است که نیاز به بررسی و موشکافی دقیقتر دارد و در هدف این نوشتار نیست.
ماشین
بازیگر بعدی ماشین است. منظور از ماشین ، بحث ها و موضوعات پس از تولید ماشین است یعنی موضوعاتی مثل بنزین و تعمیرات و … . آیا بنزین مصرفی و کیفیت آن می تواند در کیفیت جاده ها مؤثر باشد؟ بله. کیفیت بالای بنزین مصرفی می تواند باعث کمتر شدن خرابی و استهلاک جاده ها بشود. در اینجا متولی این امر می تواند وزارت نفت یا نیرو و … باشد و مجددا امکان ورود بخش خصوصی نیز مطرح است که تمهیدی اندیشیده شود که کیفیت بنزین مصرفی ماشین ها ارتقا یابد تا شاهد ماندگاری بیشتر جاده ها باشیم. موضوع بعدی تعمیرات است. در اینجا نقش وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم و به طور کلی نهادها و مؤسسه های آموزشی پررنگ می شود. چه سازوکارها و تمهیداتی باید اندیشیده شود تا نیروی مکانیک متخصص و کاربلد تربیت شده و در جامعه حضور داشته باشند تا تعمیر ماشین ها به خوبی صورت بگیرد؟ در نتیجه از میزان خرابی های جاده ای که ناشی از خرابی های ماشین هستند کاسته شود؟

راننده
بازیگر بعدی خود راننده می باشد. راننده در قبال کیفیت جاده ها و خیابان ها چه وظیفه ای بر عهده دارد؟ او اولاً باید مهارت خود در رانندگی را افزایش بدهد و مثلا بداند که در هر زمانی از چه دنده و سرعتی استفاده کند تا آن دسته از خرابی ها که ناشی از بد رانندگی کردن افراد می باشد توسط او انجام نگیرد. همچنین راننده باید نقش مراقبتی نسبت به ماشین خود داشته باشد و از رانندگی کردن با ماشین خراب و فرسوده در خیابان ها و جاده ها خودداری کند تا کیفیت آسفالت خیابان ها و جاده ها محفوظ بماند.

مفاهیم
چند مورد از مفاهیم پیرامون رانندگی را مطرح کردیم مثل تجمل. تجمل باعث می شود که افراد ماشین های خود را به صورتی دربیاورند که جنبه خودنمایی داشته باشد. ما در آینده در مورد تجمل در رانندگی و در موضوعات دیگر صحبت خواهیم کرد اما اکنون با همین دید و نگاه کلی که نسبت به تجمل داریم ، ارتباط آن با کیفیت خیابان ها و جاده ها چگونه می تواند باشد؟ ممکن است بعضی تغییراتی که در ماشین داده می شود باعث شود که وضعیت قرارگیری و حرکت آن در جاده ها تغییر کند و به صورتی باشد که باعث آسیب رسانی به خیابان و جاده و خرابی آنها گردد. در اینجا تجمل باعث خسارت به جاده ها می شود. مفهوم دیگر غرور است که بی ارتباط با مفهوم تجمل نیست. بعضی حرکت های خاص در جاده که بسیار خطرناک نیز هستند و از خودنمایی و غرور افراد ناشی می شوند و متأسفانه در مورد موتورسیکلت نیز بیشتر با آنها مواجه هستیم ، ممکن است باعث خسارت و آسیب رساندن به جاده ها و خیابان ها باشد. خشم و عصبانیت نیز می تواند در خراب شدن آسفالت خیابان ها مؤثر باشد. وقتی خشم و عصبانیت بر افراد مسلط باشد ، در رانندگی خود قواعد سرعت و حرکت را رعایت نکرده و با بد رانندگی کردن ، باعث خراب شدن و مستهلک شدن آسفالت خیابان ها و جاده ها می شوند. مفهوم بعدی مفهوم طراوت و شادی ناشی از دیدن افراد و گل ها و سبزه ها بود. آیا اینها نیز می تواند به آسفالت خیابان ربط داشته باشد؟ بله. در اینجا عابران پیاده نیز مهم می شوند. وقتی آسفالت خیابان ها بسیار صاف و زیبا و خوشرنگ باشد ، این مسئله افراد را ترغیب می کند که به رانندگی بیشتر بپردازند و بیشتر به گردش و تفریح بروند. آسفالت مناسب و خیابان های صاف و خوش ساخت ، باعث خوشحالی و نشاط افراد است و چه بسا باعث افتخار آنها به شهر خود نیز می شود و انگیزه آنها برای کار و پیشرفت را نیز افزایش می دهد. البته افزایش تفریح و گردش را باید با در نظر گرفتن جمیع متغیرها و هزینه های دیگر در نظر گرفت. همچنین آسفالت جاده ها نیز چنین حالتی دارد و علاوه بر اینکه باعث ترغیب افراد به مسافرت و گشت و گذار بیشتر که بسیار مفید و سازنده هستند می شود ، همچنین باعث افتخار آنها نیز بوده و حس اعتماد به نفس را در آنها افزایش می دهد. لازم به ذکر است که مجدداً تأکید کنیم که این ثمرات با در نظر گرفتن جمیع شرایط و هزینه های دیگر حاصل خواهد شد. و البته تأثیر موارد اخیر یعنی شادی و نشاط ناشی از دیدن زیبایی گل ها و سبزه ها و زیبایی و خوش ساختی آسفالت خیابان ها و جاده ها را بیشتر باید پس از ساخت و ایجاد خیابان ها و جاده ها در نظر گرفت و به طور خاص در مورد کیفیت خیابان ها اثری ندارند.
جمع بندی قسمت اول
به این ترتیب می توان گفت که ما نباید تصور کنیم که با مسئله ای ساده رو به رو هستیم که تنها وظیفه یک یا چند نهاد و وزارت خانه می باشد بلکه ما با یک دنیا مواجه هستیم به نام دنیای رانندگی که همه اجزا و ابعاد آن با هم مربوط بوده و در یکدیگر تأثیر می گذارند و هرکدام وظیفه ای را در این میان بر عهده دارند. البته ما نقش وزارت خانه ها و نهادهای دولتی و دیگر نهادهای عمومی مانند شهرداری ها را نادیده نمی گیریم و در شماره آینده قصد داریم تا بیشتر در مورد آنها صحبت کنیم.
بنابراین هدف ما این بود تا با رویکرد و نگاهی که نسبت به فرهنگ و فرهنگ رانندگی داشتیم ، با چند مورد از این بازیگران صحنه نمایش رانندگی قدری آشنایی پیدا کرده و مهم ترین وظایف و مسئولیت های هرکدام را یادآوری کرده باشیم. لازم به ذکر است که وظایف و مسئولیت های ذکر شده ، صرفا همان وظایف کلی و یعنی همان وظایفی است که با اولین نگاه به اسامی افراد و عنوان موضوعات ، به ذهن ما خطور می کند. اما اینها تنها وظیفه ممکن نیستند و می توان از انبوه وظایف دیگری نیز نام برد که در همان راستا و همان موضوع قابل طرح هستند. و اما آن خیابان اول داستان را یادتان هست؟ چرا از آن خیابان صحبت کردیم؟ در ادامه ماجراها بیشتر به آن می پردازیم.

حسین بیانی مقدم
پی نوشت: جهت ملاحظه شماره های قبلی می توانید به سایت هفته نامه افق کویر به آدرس ofoghkavir.ir مراجعه فرمایید.