به گزارش هفته نامه افق کویر، درباره پوکی استخوان، گفتگویی ویژه با دکتر”سید محمود میرترابی” متخصص داخلی بیمارستان ولیعصر(عج) بافق ورئیس واحد مشارکت مردمی مرکز بهداشت بافق؛ انجام شد که ایشان به سوالات مطرح شده از سوی خبرنگار ما پاسخ دادند:
پوکی استخوان یا Osteoporosis
وی در ابتدا درباره استخوان گفت: استخوان ها به عنوان یک نسج زنده و پویا در بدن انسان چندین عمل مهم را انجام می دهند که خلاصه آن عبارت است از:
۱- ستون بدن و محل اتصال عضلات بدن به عنوان شاکله و اسکلت انسان و تحمل وزن
۲- حفاظت از اعضای حیاتی مثل استخوان جمجمه که مغز را امنیت می دهد یا دنده ها را که از ریه ها محافظت می کنند.
۳- به عنوان ذخیره کلسیم و فسفر که هر ۲ از نیازهای لازم سلول های عصبی عضلانی و مغز هستند
۴-خون، پلاکت و گلبول های سفید هم در مغز استخوان ساخته می شود.
ساختمان استخوان مانند مصالح ساختمانی (سیمان و آب) از مواد اصلی ( کلسیم و فسفر) و ماده زمینه ای به نسبت مناسب تشکلیل شده تا بتواند تحمل وظایف فوق را داشته باشد هرگاه نسبت این دو ماده ( اصلی و زمینه ای) بهم بخورد وظیفه استخوان دچار مشکل و بیماری خواهد شد؛ مثلاً بیماری راشیتیسم ( نرمی استخوان) در کودکی، ماده زمینه ای ژلاتینی زیاد و ماده اصلی کم می شود یا در بیماری آرتروز یا سائیدگی استخوان ماده اصلی زیاد می شود و ماده زمینه ای کم می شود و استخوان سفت و زاویه دار می شود و فاصله مفصلی را اشغال و کم می کند یا اگر در دوره ای از زندگی نسبت ماده اصلی و زمینه ای کم و زیاد شود کیست در استخوان تشکیل می دهد.
وی در پاسخ به این پرسش که پوکی استخوان چیست؟افزود: سیر رشد استخوان طبیعی در کودکی و نوجوانی ذخیره بافت اصلی استخوان از ماده زمینه ای بیشتر است از دوران بلوغ تا حدود ۳۰ سالگی این دو نسبت مساوی می شوند و از ۳۰ سالگی به بعد به مرور زمان از ماده اصلی کم و ماده زمینه ای اضافه می شود به این ترتیب از ۳۰ سالگی قدرت استخوان به تدریج کم می شود تا اینکه در سن ۵۰ سالگی مخصوصا در خانم ها تراکم استخوان کم می شود (OSTEOPENIA یا کاهش تراکم استخوان) و هنگامی که استخوان غیر طبیعی و تغیر شکل اسکلتی روی می دهد (OSTEOPOROSIS یا پوکی استخوان) تلقی می شود.
معادن سرب یکی از علت های پوکی استخوان می باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که عوامل دخیل در پوکی استخوان کدام است؟تصریح کرد:
۱-سن: با افزایش سن، تراکم استخوان کم می شود چون نیاز بدن به رشد کمتر می شود و این سیر تحلیلی در همه ارگانهای بدن وجود دارد که باید برای حفظ آن فعالیت و استرس بدنی را تنظیم کنند.
۲-داروها: داروهای کم کاری تیروئید (قرص ناشتای معده و دارو های ضد تشنج)، داروهای پروستات، داروهای کورتون دار که برای بیماری های سرطانی، روماتیسمی، خونی و تنفسی داده می شود و هپارین باعث کاهش بافت اصلی استخوان می شود. قطره ها، پماد های کورتونی و تزریق داخل موضع و ضایعه ها تاثیری در پوکی استخوان ندارند
۳-بیماری ها: بیماری تیروئید، بیماری تنفسی، پاراتیروئید، دیالیز، روماتیسم، سو جذب، بیماری کبدی و معادن سرب یکی از علت های پوکی استخوان در کارگران آن می باشد.
از بین دارو های کورتون و از عوامل طبیعی ،یائسگی بیشترین علت پوکی استخوان را تشکیل می دهد.
۴-جنس:
*** در زنان با کاهش هورمون جنسی استروژن و یائسگی بیشترین پوکی استخوان از سن ۵۰ شروع می شود و حداکثر تا ۶۰ سالگی.
*** در زنان با کاهش هورمون جنسی تستوسترون کمتر از زنان در سن ۷۵ سالگی حداکثر است
*** -زنان لاغر و کم جثه بیشتر پوکی استخوان را می گیرند و زنان چاق به دلیل آماده شدن استخوان در طول زمان برای تحمل وزن زیاد و تراکم بالا کمتر دچار پوکی استخون می شوند
۵-سابقه فامیلی: کسانی که والدین آنها دچار پوکی استخوان شده اند یا خودشان سابقه شکستگی اخیر دارند بیشتر دچار ( حدوداً ۲ برابر) پوکی استخوان و شکستگی می شوند.
۶-مصرف الکل، سیگار و نوشابه: کافئین موجود در نوشابه و اسید فسفریک از جذب کلسیم به استخوان جلوگیری می کنند.
پوکی استخوان بدون علامت است
وی در پاسخ به این پرسش که علائم پوکی استخوان چیست افزود: اشتباه عام که اکثراً ما در بین بیماران می بینیم اینکه فکر می کنند درد پا، لگن و بدن علامت پوکی استخوان است در حالی که پوکی استخوان خود به خود علامتی ندارد و بدون علامت است و هنگامی که علامت دار شد کار از کار گذشته است.
وی ادامه داد: علامت پوکی استخوان؛ شکستگی استخوان ران، مهره و مچ دست است که با اندک فشار غیر متعارف و غیر عادی مثل بلند کردن جسم متوسط یا سنگین، سرفه، عطسه یا سقوط عادی اتفاق می افتد. درد و محدودیت حرکت ممکن است بعد از شکستگی مهره یا ران اتفاق بیفتد که معضل بسیار بزرگی در افراد پیر برای خانواده ایجاد می نمایند. قوز کمر و کوتاه شدن قد ناشی از شکستگی مهره ای هم ممکن است ایجاد شود.
دکتر میرترابی درباره تشخیص پوکی استخوان گفت: با دستگاه تراکم سنج انجام می شود و اکثرأ برای افرادی انجام می دهند که در خطر پوکی هستند و پیشگیری باید انجام شود تا دچار عوارض نشوند. این تست برای افراد عادی لازم نیست. در ۶۵ سال به بالا ناهنجاری مهره ها و در یائسگی زودرس هم بهتر است تراکم سنجی انجام شود.
وی در ادامه درباره درمان تصریح کرد: یکی از مواردی که پیشگیری بهتر از درمان است پوکی استخوان است پوکی استخوان معمولاً وقتی دچار عوارض شد درمان ندارد بنابراین باید حتی درمان دارویی هورمونی هم در مراحل پیشگیری قابل اجرا است.
وی افزود: پیشگیری و بررسی پیگیری موارد خطر و جلوگیری از عوارض با دو چند قابل اجراست:
۱-تغذیه:
-در بافت کلسیم از طریق مصرف لبنیات، مغزی جات، ماهی ها، نان، آب پرتقال، سبزیجات دارای برگ تیره مثل کرفس و اسفناج و مکمل های دیگر بر اساس دستور پزشک.
– مصرف غذاهایی مثل کافئین، نمک و مقدار زیاد، پروتئین حیوانی و مصرف سیگار و الکل اجتناب شود.
-دوش آفتاب، یعنی حدود ۱۰ دقیقه در روز در معرض مستقم نور آفتاب بودن مخصوصا جوانان و خانم ها ی محجوب و افرادی که در زیر زمین و کارخانجات زندگی می کنند لازم است.
۲- ورزش:
ورزش هایی که از تحمل وزن بدن استفاده می شود (بارفیکیس، شنای خشک و … ) در جوانان باعث افزایش توده استخوانی می شود و عدم فعالیت بدنی در بزرگسالان توده استخوانی را می کاهد.
یادآوری می شود که ورزش سنگین در سن بالا و زنان نتیجه برعکس دارد و در زنان باعث کاهش استروژن و پوکی استخوان می شود و بسیاری از دوندگان ماراتن بخاطر سنگینی ورزش در سن بالا دچار پوکی استخوان شده اند.
توجه شود که در آرتروز یا همان ساییدگی استخوان کاملاً برعکس پوکی استخوان است. در آرتروز توده استخوانی به خاطر کار زیاد استخوان زیاد شده ولی در پوکی استخوان تراکم استخوام کم شده است.
وی در پایان گفت: شایسته است است که همشهریان عزیز هر مطلب پزشکی که خواهان آن هستند به افق کویر پیامک فرمایند تا نسبت به طرح و توسعه خانه مشارکت مردمی بافق اقدام شود.
سارا شفیعی
