به گزارش هفته نامه افق کویر، ناهنجاری‌های اجتماعی که ناشی از رفتارهای مغایر با قانون، عرف و اخلاق جامعه است، هرچند در نگاه اول ریشه‌هایی در اقتصاد، فقر، بی‌سوادی، آشفتگی‌های خانوادگی و سایر مبانی دیگر دارد، اما کالبدشکافی بزهکاری‌های اجتماعی بدون عنایت به ریشه‌های رفتاری و روانشناختی آنها فقط مدیریت انتظامی و قضایی جامعه را در مسیر مقابله و برخورد قضايي قرار می‌دهد. بر آن شدیم تا با ” طیبه جمالی” کارشناسی ارشد روانشناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مرکز بافق درباره بزهکاری سرقت در نوجوانان گفتگویی انجام دهیم.
بزهکاری تحت تاثیر هیجانات است
افق کویر: سرقت چیست؟
«سرقت» به معنای تملک چیزی بدون اجازه صاحب آن، یکی از مهمترین رفتارهای نابهنجار و بزهکارانه در بین نوجوانان است. نوجوانی، شرایطی است که هیجانات خاصی را به همراه دارد و عمدتاً بزهکاری های این دوران تحت تاثیر همین هیجانات انجام می‌شود.
نوجوانی؛ دوران طوفان و تنش
افق کویر: چگونه است که نوجوانان به سمت بزهکاری می روند؟
روانشناسان، نوجوانی را دوران طوفان و تنش نام نهاده اند. هیجان های دوره نوجوانی بسیار متناقض هستند؛ مثلا لحظه‌ای بسیار مغرور، از خودراضی، بی‌درنگ، حالت فـروتنی و ناامیدی پیدا می‌کند؛ همچنین نوعی حالت عدم اطمینان، نسبت به اطرافیان بزرگسال خود دارد و برقراری روابط صمیمانه برای او دشوار است (این مسئله اهمیت زیادی در سرقت نوجوانان دارد). کوششهای نوجوان در جهت استقلال عاطفی از خانواده و حالات و تفکرات رویایی در این دوره دیده می شود. دوستی با همسالان و تمایل به برقراری ارتباط با آنها به اوج خود می رسد؛ حتی گاهی نفوذ و تاثیر همسالان از والدین هم بیشتر است.
عوامل روانی و اجتماعی در بزهکاری نوجوانان نقش دارد
افق کویر: عوامل موثر در سرقت نوجوانان چیست؟
-۱ عوامل روانی:
**** فقر عاطفی: نوجوانانی که در خانواده های پر از کشمکش؛ درگیری و تنش رشد کرده اند و یا به دلیل طلاق و مرگ یکی از والدین دچار سرخوردگی عاطفی، انزواطلبی، افسردگی، پرخاشگری و گوشه گیری از جامعه می شوند، انگیزه بیشتر و بستر رفتاری مناسب تری برای سرقت دارند.
**** ناکامی: زمانی که در راه رسیدن به اهداف فرد مانعی ایجاد شود و فرد نتواند به اهداف خود برسد؛ ناکام شده و خشم ناشی از ناکامی زمینه را برای سرقت در نوجوان فراهم می کند.
**** حسادت: در بعضی موارد، فرد به موقعیت مادی و اجتماعی و یا منزلت اقتصادی دیگران حسادت کرده و چون نمی‌تواند مالک آنها شود دست به دزدی می زند.
****راحت طلبی و تنبلی اجتماعی: یکی از اصلی ترین علل روانی ارتکاب سرقت این فرآیند روحی است. فرد علاقه‌ای به تلاش و کوشش نداشته و دلش می‌خواهد با یک قدم از ابتدای خانه خود تا انتهای هدف رسیده و بدون تلاش و زحمت صاحب رفاهیات اجتماعی شود.
**** تجربه های ناخوشایند دوران کودکی: کمبود محبت، عدم ارضای نیازهای عاطفی و روانی فرد، تحقیر و سرزنش کودک و تایید نشدن او از سوی والدین، ممکن است از فرد شخصیتی جامعه ستیز بسازد که در آینده می تواند او به سمت رفتارهای نابهنجار و کجروی سوق دهد.
**** خودنمایی: گاهی نوجوانان برای نمایش قدرت و جرات حادثه جویی خود به همسالان که برای او بسیار مهم و ارزشمند هستند، دست به دزدی می زنند. در واقع نوجوان با ایفای چنین نقشی می خواهد نیاز خود به تعلق گروهی را برآورده سازد. **** پرخاشگری: فرد از طریق رفتارهای پرخاشگرانه و رفتارهای ضد اجتماعی تلاش می کند انتقام ناکامی های خود را از دیگران بگیرد.
**** احساس ناامنی: شرایط نابسامان خانواده؛ اختلاف والدین، روشهای تربیتی سختگیرانه و نادرست و خشونت والدین از عواملی مهمی است که در نوجوان احساس ناامنی ایجاد کرده و نوجوان برای انتقام گرفتن از والدین به دلیل محدودیتها و سختگیریهای نابجای آنها دست به دزدی می زند.
**** محبت زیاد: همانگونه که کمبود محبت می تواند مشکل ساز باشد؛ زیاده روی در محبت نیز مانع رشد و تکامل شخصیت فرد می گردد. شخصی که مرکز توجه و محبت والدین بوده و تمام خواسته های او بدون چون و چرا در خانواده ارضاء می شود، به فردی پرتوقع ،خودخواه و پرمدعا تبدیل می شود و در صورت روبه رو شدن با شکست ممکن است برای انتقام از جامعه دست به دزدی بزند.
توهین و برچسب دزد زدن به نوجوان؛ دردی از او دوا نمی کند
-۲ عوامل اجتماعی:
**** دوستان ناباب: از مهمترین عوامل اجتماعی موثر در سرقت نوجوانان می توان به معاشرت با دوستان ناباب اشاره کرد. رفتار دزدی و مجرمانه هم مانند هر نوع رفتار دیگری آموختنی است و از آنجا که در دوران نوجوانی گروه همسالان اهمیت زیادی دارد؛ معاشرت با دوستان ناباب می تواند در کشیده شدن فرد به دزدی موثر باشد.
**** فقر خانواده: یکی از عوامل اجتماعی موثر در دزدی فقر مادی خانواده و فقدان امکانات لازم می باشد همچنین فقر فرهنگی، ضعف مذهبی، سقوط ارزشهای اخلاقی، محیط اجتماعی نابسامان، زندگی در محلهای جرم خیز، اعتیاد والدین و … را نام برد.همچنین عدم آموزش برخی مهارتها بخصوص مهارت نه گفتن هم می تواند در سوق دادن نوجوان به سوی سرقت موثر باشد.
باید ابتدا نوجوان را شناخت و بعد بـه حل مشکل او پرداخت
افق کویر با نوجوان بزهکار چگونه برخورد داشته باشیم؟
در نظر داشته باشیم که برخورد خشن و نامناسب نمی تواند به ما در حل این مشکل کمک کند. بنابراین بهتر است با محبت و آرامش با نوجوان در مورد انگیزه اش از سرقت صحبت کنیم. توهین و برچسب دزد زدن به نوجوان دردی از او دوا نمی کند. به علت تفاوت زیاد در نوجوانان بایستی ابتدا نوجوان را شناخت و بعد بـه حل مشکل او پرداخت.
افق کویر برای اصلاح نوجوان چه نکاتی را توجه کنیم؟
-۱ به انتقاد و سرزنش نوجوان نباید پرداخت و در این مورد باید بـسیار ظریف عمل کرد.
-۲ ندیده گرفتن مسائل جزئی نیز می‌تواند سازنده باشد.
-۳ از تهدید کردن حتی المقدور باید خودداری شود.
-۴ براساس محبّت رفتار نموده و با برقراری روابط عاطفی و صمیمانه، اعتماد نوجوان را به خود جلب نماییم.
-۵ طرح مشکل نوجوان نباید بزرگتر از آنچه هست ارائه شود که در او ایجاد ترس و وحشت کند.
-۶ رفع نیازهای مادّی در صورتی که عامل دزدی فقر و نیازمندی باشد.
-۷ ایجاد محیط مساعد اعم از خانواده ، مدرسه و…
-۸ دادن آگاهی و اطلاع نسبت به عمل زشت سرقت
-۹ دادن عزت نفس که مهمترین عامل در پیشگیری سرقت و دزدی است. عزت نفس و پرورش طبع و هـمت بـلند و انـدیشه والا راه حل مناسبی برای حل ایـن مـعضل اجـتماعی است.
-۱۰ چنانچه احساس می کنید علت دزدی فرزندتان بی توجهی والدین به اوست، با صحبت کردن و عملکرد صحیح خود، او را متوجه کنید که هم شما و هم دیگران برایش ارزش قائل هستید و دوستش دارید. این کار موجب می شود که حس «مورد توجه دیگران بودن» را جایگزین عمل نادرست دزدی کند.
-۱۱ از دیدگاه روانشناسی اعتراف خواستن از فردی که دزدی می کند و یا تهمت زدن به او در نزد دیگران، بسیار غیرعاقلانه و ناصحیح است، زیرا با این گونه روش ها به ندرت به ریشه اصلی و علت بنیادی مشکل می توان پی برد. این عمل غالبا به دروغگویی فرزند و یا ریختن آبروی او برای عملی که ممکن است هرگز دیگر مرتکب نشود، منتهی خواهد شد.
-۱۲ همچنین مهم است که این عمل را بیش از حد مورد تأکید قرار ندهید، مبادا که رفتار یا پاسخ به آن چنان مهیّج گردد که در مواقع نارضایتی در آینده نیز دوباره تکرار شود.
-۱۳ گاهی اوقات فرزند برای تجربه هیجان دزدی، نشان دادن شهامت خود به دیگران، دست به این کار می زند، از این رو لازم است این حس هیجان طلبی او را از راه های دیگر ارضاء کنید؛ به عنوان مثال ثبت نام او در کلاس های رزمی می تواند در بر طرف کردن حس هیجان طلبی او نقش اساسی داشته باشد.
حال، با توجه به مباجث بالا می توان چنین نتیجه ایی گرفت:
-۱ دوست تاثیر زیادی در رفتارهای نوجوان دارد و فرزند را در پیدا کردن دوست مناسب باید کمک کرد.
-۲ افزایش و تقویت ارتباط عاطفی میان اعضای خانواده یکی از راههای پیشگیری از بروز رفتارهای بزهکارانه در نوجوانان و جوانان است. باید تلاش کرد با نوجوان خود دوست و رفیق بود تا بتواند مشکلات و مسائل خود را با شما در میان بگذارد.
-۳ نظارت غیرمستقیم بر رفتارهای نوجوانان و جوانان به صورت مستمر و مداوم
-۴ ارتباط مستمر با فرزندان و آشنایی با نیازهای روانشناختی آنها
همه اینها؛ از جمله مواردی است که در پیشگیری سرقت در نوجوانان می تواند مهم تلقی گردد.
سارا شفیعی
