به گزارش هفته نامه افق کوير، ايرانيان باستان با باور اينکه فرداي شب يلدا با دميدن خورشيد، روزها بلند تر شده و تابش نور ايزدي افزوني مي يابد، آخر پاييز و اول زمستان را شب زايش مهر يا زايش خورشيد مي خواندند و براي آن جشن بزرگي برپا مي کردند.جشن شب يلدا جشني است که از ۷ هزارسال پيش تاکنون در ميان ايرانيان برگزار مي شود. ۷ هزار سال پيش نياکان ما به دانش گاه شماري دست پيدا کردند و دريافتند که نخستين شب زمستان بلندترين شب سال است.
قصه رسوم يلدا
در فرهنگ مردم بافق به کوتاهترين روز سال يعني آخرين روز آذر ماه «اشکمبه شورو» گفته مي شود.مردم بافق بر اين باورند که پيرزني صبح سر جوي آب رفته تا اشکمبه گوسفندي را بشويد جا که شسته و از جو بالا آمده روز کوه رفته بوده است(آفتاب غروب کرده است)کنايه از کوتاهي روز در اول دي ماه است.
مردم شهرستان بافق تنقلاتي نظير برگ زردآلو ،آلو ،برگ آلو ،نخود، کشمش ، شيريني (نماد برکت و پيروزي نور و خورشيد)،ميوه هايي به رنگ سرخ( قرمز) که نماد روشنايي و نور در شب بوده نظير انار قرمز و هندوانه قرمز وهمچنين خوراکي هايي نظير چغندرقرمز،شلغم و هويج پخته شده برروي کرسي قرار داده و صرف مي کنند.
محققان معتقد بودند کسي که درشب چله هندوانه بخورد سرما نمي خورد در خصوص چگونگي نگه داري هندوانه هم معتقدند: هندوانه را داخل زيرزمين روي ريگ مي گذاشتند و اگر مي توانستند تا نوروز نيز نگه مي داشتند.
لرستان
شب يلدا يا شب چله که مردم اين خطه در گويش لري خود به آن « اول قاره» مي گويند.به همراه آداب ويژه اي اجرا مي شود. در شب يلدا بسياري از پشت بام منازل اين شهر مملو از جوانان و نوجواناني است که با شور و اشتياق فراوان عبارت « امشو اول قاره » ( امشب شب يلدا است) را در شهر طنين انداز کرده و حال و هواي خاص شب يلدا را دو چندان مي کنند.اين رسم به گذشته هاي بسيار دور در ميان مردم لرستان برميگردد در شب يلدا نوجوانان و جوانان لرستاني با تاريک شدن هوا به پشت بام منازل اقوام و آشنايان مي رفتند. و شالي را به حياط منزل آويزان مي کردند و با خواندن اشعار مخصوص شب چله و با سر دادن شعار که امشب شب يلدا است از صاحب خانه درخواست مژدگاني مي کردند.صاحب خانه نيز چيزي به عنوان شيريني به آنان مي دهد.حال مي تواند از تنقلات يا پول باشد.اين درحالي است که تازه عروسان و دختران نيز از اين رسم بي بهره نبوده و بزرگان فاميل و خانواده به آنها هديه هايي مي دهند.
مردم لرستان در شب يلدا سعي مي کنند.از غذاهاي محلي و سنتي خاص استفاده کنند. از جمله اين غذاها که بسيار در استان لرستان هم محبوب است، دنده کباب و بوقلمون است.که شامل گوشت گوسفندي و چربي آن است.همچنين پختن انواع کباب ها و پلو ها و از غذاهاي محلي نيز آش ماسوا و آش دوغ را طبخ مي کنند.همچنين استفاده از نوشيدني هاي مختلف همچون دوغ محلي يکي از آداب در غذاهاي لرستان است
فارس
بين خانم ها ي شيرازي فالي به اسم فال کلوک(کلوک يک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است) رواج است. هرکس نشانه اي را داخل کوزه مي اندازد و دختر بچه کوچکي نشانه ها را مثل فال بيرون مي آورد و به ديگران نشان مي دهد سپس زني باسواد ترانه هاي محلي را مي خواند و هرکسي از ترانه مخصوص به خودش نتيجه اي مي گيرد، به جاي ترانه هاي محلي بعضي از اشعار حافظ استفاده مي کنند.
شيرازي ها معتقدند که عموم مردم يا گرم مزاجند يا سرد مزاج و در شب يلدا آنها که گرم مزاجند بايد حتماً انواع خنکي ها مانند هندوانه بخورند تا طبعشان برگردد و سرد مزاج شوند و آنها که سرد مزاجند، بايد در اين شب از انواع گرمي ها مانند:خرما، رنگينک، انجير و ارده شيره بخورند تا مزاج آنها نيز به گرمي برگردد
در اين شب، تا ديرگاهان مي نشينند و به شوخي، گفت وگو، خاطره گويي و مشاعره و شب زنده داري مي پردازند. فال حافظ نيز در ميان خانواده ها، بخصوص در اين شب يلدا رواج فراوان دارد.
خراسان
در گذشته «سرحمومي» يکي از مراسم خاص خراسانيان بود. خانوادهها مراسم ازدواج جوانان خود را به گونهاي تنظيم ميکردند که فرداي اين شب يعني «خورروز»، آنان به خانه بخت بروند. بر اين اساس عروس و داماد در اين شب به حمام برده ميشدند و آيين حنا بندان براي عروس و کيسه کشي براي داماد در فضايي شاد انجام ميشد. همزمان در بيرون از حمام، بازيگران به اجراي چوب بازي و سياه بازي براي مردم ميپرداختند.
يکي ديگر از آيينهاي کهن اين شب در خراسان که هنوز هم به نحوي انجام ميشود، بردن «شب چلگي» براي عروسان تازه عقد شده بود. در قديم خانواده داماد هديهاي را به همراه هفت گونه ميوه يعني انار، انگور، خربزه، سيب، به، گلابي و هندوانه براي عروس ارسال ميکرد و خانواده عروس نيز در مقابل هدايايي را براي خانواده داماد ميفرستاد. بدين گونه اجازه حضور داماد در خانه عروس داده ميشد. البته هنوز مراسم «شب چلگي» براي عروسان تازه عقد شده با نوآوريها و به شيوه امروزي در ميان خانوادههاي خراسان بزرگ از اهميت خاصي برخوردار است.
گيلان
يکي از آداب و رسوم شب چله که در اکثر شهرهاي ايران نيز انجام مي شود بردن «چله اي» براي تازه عروس و دامادهايي است که در آن سال نامزد يا عقد کرده اند رسمي که براساس آن خانواده داماد سيني که به آن طَبق گفته مي شود براي خانواده نوعروس ميفرستد.
در این طَبق میوه و خوراکیها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی آراسته شده و در وسط طَبق هم یک ماهی بزرگ (معمولا ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار میگیرد که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس میشود.
مردم و بیشتر جوانان دم بخت در این شب فالی به اسم فال هندوانه یونس می گیرند. پوست هندوانه را به ۴ قسمت طولی تقسیم می کنند و هر ۴ قسمت را پشت سرشان می اندازند . ۴ حالت پیش می آید .سفیدی پوست نشانه بد و سبزی نشانه ی خوب است. ۲ قاچ سفید و ۲ قاچ سبز یعنی فال میانه است.
بازی های پیشنهادی یلدا
«بله یا نه معکوس»
یک نفر از جمع باید به عنوان پژوهشگر ظاهر شود و از طرف مقابل سوالات بدیهی بپرسد و طرف مقابل هر جایی که باید بگوید بله یا نه جواب می دهد و بلعکس . کسی که در مقابل تعداد بیشتری از سوالات مقاومت کند برنده بازی است.
اسم پیشانی
هر بار یک نفر از جمع سوژه بازی می شود و همه با مشورت اسمی را برایش انتخاب می کنند و روی پیشانی او می چسبانند. فرد که از اسم هیچ اطلاعی ندارد آنقدر سوال می پرسد تا بتواند اسم را حدس بزند. بازی وقتی تمام می شود که همه افراد شرکت کنند و اسم انتخاب شده را حدس بزنند.
جابجایی وسایل
یکی از افراد جمع همه وسایل بازی را نگاه می کند و برای چند دقیقه از جمع بیرون می رود و بقیه افراد یک وسیله را جا به جا می کنند بعد از اینکه فرد مذکور وارد جمع شد باید به دنبال تغییر ایجاد شده بگردد. اگر در مدت تعیین شده مثلا یک دقیقه بتواند وسیله را پیدا کند برنده است.
رقیه تقوی- معلم ششم ابتدایی
