منطقه حفاظت شده کوه بافق به علت در برداشتن ارزشهای مختلف زیست محیطی از سالها پیش به طور غیر رسمی تحت کنترل اداره حفاظت محیط زیست استان یزد بوده ودر شهریور ماه ۱۳۶۷ به مدت ۸ سال به طور رسمی منطقه شکار ممنوع و در سال ۱۳۷۵ مقدار ۱۴۰۰۰۰ هکتار آن به عنوان منطقه حفاظت شده کوه بافق تحت کنترل سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.
موقعیت جغرافیایی :
شهرستان بافق در ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد واقع و منطقه حفاظت شده کوه بافق در شمال شرقی آن در حد فاصل ۵۵ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۵۵ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۱ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۳۵ دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است. این منطقه رشته کوه بزرگی است که از بیشه درب بهاباد تا کوه سنگ قصاب واقع در دهانه پنج درخت، نقطه انتهایی استان یزد ادامه داشته و طول آن حدود ۷۰ کیلومتر می باشد
اقلیم (آب و هوا):
وضعیت آب و هوایی و اقلیمی منطقه حفاظت شده کوه بافق مانند سایر نقاط استان یزد تابع شرایط و وضعیت آب و هوایی حاکم بر نقاط کویری است و اقلیمی خشک و بیابانی دارد. تابستانهای این منطقه در کفه های کویری بسیار گرم و خشک و سوزان است و دارای زمستانهای نسبتا سردی می باشد اختلاف درجه حرارت در شبانه روز بویژه در تابستان بسیار زیاد است. دمای هوا در تابستان تا ۴۵ درجه بالای صفر و در زمستان تا چند درجه سانتیگراد زیر صفر نوسان دارد.
میانگین سالانه نزولات جوی در منطقه مزبور حدود ۷۰ میلی متر برآورد شده است.
عوارض طبیعی:
کوه بافق منطقه ای کوهستانی و دارای صخره های صعب العبور و بلند تپه ماهورهای متعدد و پراکنده و دره های عمیق و پر شیب می باشد.
بلندترین نقاط آن ارتفاعات شادکام و باجگان با حداکثر ۲۸۷۹ متر ارتفاع می باشند. به جز ارتفاعات مذکور می توان از قطرم، کوه باراف، گوشین و گدار شیطور نام برد که زیستگاه و پناهگاه مناسبی برای انواع جانوران محسوب می گردند.
منابع آب:
در این منطقه چشمه های متعددی جهت تامین آب مورد نیاز حیوانات وحشی وجود داشته به غیر از آنها تعدادی سنگ آب نیز در سراسر منطقه وجود دارد که در سالهای پر باران در طول سال دارای آب بوده و وجود آنها برای بقای حیوانات وحشی دارای اهمیت بسیاری است.
در سالهای خشک و بی باران ممکن است آب برخی چشمه ها و سنگ آبها خشک شده و جانوران با کم آبی مواجه شوند. در این راستا اداره محيط زيست با ایجاد یک سد سنگی در ارتفاعات کوه بافق و همچنین احداث آبشخورهای متعدد مشکل کمبود آب را تا حدودی برطرف نموده است
مهمترین ارتفاعات کوه بافق:
ارتفاعات شادکام، باجگان، قطرم، اشکفت، دهانه موگرد، گزو، شلغم دره ، گوشین، سنگ قصاب، دهانه پنج درخت، شیطور و گدار شیطور می باشد.
گونه هاي گياهي شاخص در منطقه حفاظت شده كوه بافق عبارتند از :
سرو كوهي ( ارس ) – وشا ( اشترك ) – قيچ – درمنه – پسته وحشي ( بنه ) – آويشن – ريواس – گون و غيره . . .
در دشت شیطور وضعیت پوشش گیاهی نسبت به سایر مناطق حوزه مورد نظر به تدریج غنی تر و شرایط آب و هوایی در آن مناسب تر می شود. در اوایل تیر ماه این دشت در مقیاس با سایر بخشها جنبه ییلاقی دارد و ذخیره گاه یکی از بهترین و مهمترین گونه های دارویی در منطقه حفاظت شده کوه بافق یعنی گیاه وشا ( اشترك ) می با شد. وشا گیاهی علفی و پا یا به طول ۱ متر است. صمغ این گیاه به عنوان مقوی و نیرودهنده در برونشیتهای مزمن، تنگی نفس و غیره به کار می رود . پراکندگی آن از ارتفاعات باجگان شروع و در امتداد ارتفاعات گوش گرگ ادامه و نهایتا به ارتفاعات درب منتهی می شود . در بخشی از منطقه به ویژه در ارتفاعات شادکام، باجگان و شیطور گونه منحصر به فرد ديگري به نام سرو كوهي ( ارس ) وجود دارد . تعدادي از اين گونه منحصر به فرد را ميتوان در اطراف پاسگاه محيط باني ارسستان مشاهده نمود .
گونه هاي شاخص پستانداران و جوندگان منطقه حفاظت شده كوه بافق عبارتند از :
يوزپلنگ – پلنگ – كل و بز – قوچ و ميش – جبير – گرگ – شغال – شاه روباه – كفتار – كاراكال – سياه گوش – تشي – خارپشت – جرد – جربيل – خرگوش صحرايي
گونه هاي شاخص پرندگان منطقه حفاظت شده كوه بافق :
كبك – تيهو – باغرغره – هوبره – عقاب دشتي – عقاب طلايي – جغد – شاهين – دليجه – دم جنبانك ابلغ – چكاوك كاكلي – چككاوك بياباني – چك چك سياه شكم سفيد – سسك جنبان – بالابان – دم سرخ معمولي – سارگپه پا بلند – كمركولي بزرگ – سنگ چشم بياباني – سنگ چشم بزرگ – كوكو – پري شاهرخ – كلاغ كوهي نوك زرد – كلاغ زاغي – كلاغ ابلغ – غراب و غيره . . .
گونه هاي شاخص خزندگان منطقه حفاظت شده كوه بافق :
جگوي عنكبوتي ايراني – آگاماي صخره ايي فلس درشت – لاسرتاي ايراني – مار جعفري – كك مار – افعي شاخدار – شتر مار – كور مار و غيره . . .
معرفي منطقه شکار ممنوع آریز :
نام و مساحت منطقه : منطقه شكار ممنوع آريز بافق با وسعت ۱۳۱۳۳۰ هكتار .
تاريخ ارديبهشت ۱۳۷۸ به عنوان منطقه شكار ممنوع معرفي شد .
مسير هاي دسترسي : جاده فرعي كفتردون ، جاده فرعي آريز، جاده زريگان چادرملو و جاده زير سازي شده بافق چادرملو در مرز منطقه و جاده معدن چاه گز .
دامنه ارتفاعي منطقه از ۹۵۰ متر تا ۲۲۲۰ متر قله آريز از سطح دريا متغير است .
اقليم منطقه : خشك و سرد
بخش عمده منطقه را تپه ماهور و دشت و بقيه را ارتفاعات تشكيل ميدهد .
تعداد چشمه و آبشخور دائمي در منطقه : ۲۰ عدد كه اكثرا با آب شيرين ميباشند .
تعداد چشمه و آبشخور فصلي در منطقه : ۳ عدد
تعداد چاه ها : ۴ حلقه
تعداد مستثنيات : ۸ عدد كه غير از زريگان و حسن بيگي ( فاقد سكنه ) و معدن چاه گز مابقي تردد چنداني در آنها صورت نميگيرد .
با توجه به دامنه اختلاف ارتفاعي ۱۲۷۰ متري و تنوع پستي و بلندي و نيز ارتفاعات بلند آريز و زريگان و وجود چشمه هايي كه كل منطقه پراكنده ميباشند و اكثر آنها داراي آب شيرين ميباشند سبب ايجاد رويشگاه هاي گوناگون و زيستگاه هاي متفاوت در اين منطقه شده و اين منطقه زيستگاه مناسب گونه هاي حيات وحش فلات مركزي ايران ( يوزپلنگ آسيايي ، پلنگ ايراني ، قوچ و ميش ، كل و بز ، كاراكال ، شاه روباه ، جبير ، روباه شني ، زاغ بور و هوبره و غيره ) مييباشد .