مناطق چهارگانه یزد که قانونمند هستند و مدیریت آنها در چارچوب قانون‌های نسبتاً خوبی است شامل چهار منطقه حفاظت‌شده، دو پناهگاه حیات وحش، یک پارک ملی و یک اثر طبیعی ملی است که این مناطق اکوسیستم‌های متنوعی از مناطق کویری و بیابانی تا جنگل‌های بکر زاگرسی که همان جنگل باغ شادی شهرستان خاتم هست را پوشش می‌دهند.
این تنوع خوب از نظر رویش اکوسیستم و شکل زیستگاه در مناطق چهارگانه منجر به پیدایش گونه‌های متفاوتی شده و گونه‌های برجسته‌ای مانند کل و بز، قوچ، آهو و جبیر و گونه‌های در معرض خطر مثل یوزپلنگ، گورخر، پلنگ، شاه روباه و … در این مناطق وجود دارند.
اما آنچه تاسف را بر جان انسان می نشاند گسترش و توسعه معادن در قلب طبیت و حیات وحش این استان است، چراکه سرمایه عظیم معدن استان یزد هر کسی را برای دستبرد به حیات وحش قلقلک می دهد.
برای تشریح این موضوع باید به سابقه انتخاب این مناطق برگشت، برای انتخاب مناطق حفاظت شده دو دستگاه منابع طبیعی و صنعت معدن تجارت باید اعلام نظر کنند که معمولا از طرف این دو دستگاه در سطح استان و یا در سطح وزارتخانه برای ارتقای سطح مناطق و انتخاب منطقه موضع‌گیری منفی داریم.
به عنوان نمونه شیرکوه یکی از بهترین اکوسیستم های استان هست و بالاترین تنوع گیاهی را دارد و حفظ آن از نظر تامین حیات شهرهای اطراف آن از جمله یزد مهریز و تفت بسیار اهمیت دارد و علیرغم اینکه تقریبا اولین منطقه‌ای بود که مورد توجه محیط زیست قرار گرفت و قبل از انقلاب از اولایل دهه ۵۰ در آنجا پایگاه حفاطت شده داشتیم اما هنوز نتوانستیم آن را به عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب و به عنوان مناطق چهار گانه تحت مدیریت داشته باشیم و حضور محیط زیست صرفا برای پیشگیری از شکار غیر مجاز است.
همگرایی بین دستگاه ها لازمه حفاظت از طبیعت استان
یکی از فعالان محیط زیست استان یزد در مصاحبه با خبرنگار یزدرسا عنوان کرد: قدم اول در حفظ تنوع زیستی استان این است که بتوانیم مناطق کافی که نماینده خوبی از طبیعت استان باشند، داشته باشیم اما با وجود اینکه این مناطق را انتخاب کردیم نتوانستیم آنها را ارتقا دهیم.
وی با بیان اینکه برای تحت حفاظت قرار دادن بخش کافی از طبیعت استان باید بین دستگاه‌ها همگرایی وجود داشته باشد، گفت: بخش قابل توجهی از تنوع زیستی استان خارج از مناطق چهارگانه و در معرض آسیب هستند و از آنجا که تحت حفاظت محیط زیست نیست نمی‌توان در آنجا قوانین کافی اعمال و از فرسایش تنوع زیستی و از بین رفتن آنها پیشگیری کرد.
***پدیده های طبیعی یکی از عمده مشکلات مناطق حفاظت شده
حسن اکبری با بیان اینکه برخی از مشکلاتی که مناطق حفاظت شده را تهدید می‌کند پدیده طبیعی است، ادامه داد: خشکسالی پدیده طبیعی است اما فعالیت‌های انسانی از جمله برداشت بی رویه از سفره‌ها، اثرات آن را تشدید کرده و تداوم دوره‌های خشکسالی باعث شده که در مناطق با خشکی و از بین رفتن پوشش گیاهی مواجه شویم که موجب می‌شود حیات وحش در معرض انواع تهدیدات قرار گیرند یا مهاجرت می‌کنند و از منطقه خارج می‌شوند یا در همان جا با مشکل کم غذایی و کم آبی مواجه می‌شوند.
کارشناس محیط زیست استان مصوبه اخیر مجلس در خصوص واگذاری معادن را بسیار نگران کننده دانست و گفت: طبق این مصوبه به کمیسیونی متشکل از دستگا‌ه‌هایی از جمله صنعت معدن، استانداری، خانه معدن، نظام مهندسی معدن، جهاد کشاورزی اجازه می‌دهد تا اگر محیط زیست در منطقه‌ای با احداث معدن مخالفت کرد، این کمیسیون در این خصوص تصمیم‌گیری کند که متاسفانه اخیرا یک معدن از این طریق در استان واگذار شد که بسیار خطرناک است.
***توسعه معادن؛ بزرگترین چالش طبیعت فلات مرکزی ایران
حسن اکبری با بیان اینکه بزرگترین چالش طبیعت فلات مرکزی ایران مخصوصا استان یزد توسعه معادن است، ادامه داد: در کل طبیعت استان پدیده معدن کاری با ماهیت تخریبی وجود داشته که بسیاری از آنها معادن کوچکی بودند که شاید با احداث جاده های دسترسی طولانی و دلایل متعدد دیگر به این نتیجه رسیدند که اقتصادی نیستند و نتوانستند جای پای خود را باز کنند و تعطیل شدند و اثر تخریبی آنها به صورت زخمی به تن طبیعت مانده است.
وی افزود: معادن منشا بسیاری از فرسایش‌ها، گرد و غبارها، از بین رفتن پوشش گیاهی و بر هم خوردن طبیعت است و معدن‌کاری در سطح گسترده ما را به شدت به سمت بیابانی شدن پیش می‌برد که همان پایان حیات است.
این فعال محیط زیست استان یزد گفت: تنها در ۸ درصد از خاک استان که مناطق چهارگانه محسوب می‌شوند معدنی واگذار نشده بود که البته معادن بزرگی چون چادرملو و سرب و روی داخل این مناطق هستند اما به دلیل سابقه قبلی و استراتژیک بودن قانون به آنها اجازه برداشت داده بود اما اینکه معاون کوچک و غیر استراتژیک و یا حتی مهم و در مناطق حساس محیط زیست درخواست شوند و بعد از مخالفت طرف محیط زیست برای تصمص گیری در خصوص واگذاری وارد کمیسیون شوند یک فاجعه است و موجب از بین رفتن همین ۸ درصد خاک خواهد شد.
***تخریب مناطق حفاظت شده یا دستور یک کمیسیون!
اکبری تصریح کرد: زمانی که منطقه حفاظت شده‌ای به چندین معدن واگذار شود دیگر جایی برای حیات وحش نمی‌ماند شاید برخی از گونه‌ها در کنار معادن بتوانند زندگی کنند، اما بسیاری از گونه‌های جانوری نمی‌توانند با معدن کنار بیایند اغلب گوشتخواران، گربه سانان؛ انواع گونه‌های در معرض خطر مانند پلنگ، کاراکاس، گربه شنی و … جانورانی هستند که با حضور انسان و رفت و آمد معدنی و تخریب‌هایی که به جای می‌گذارند دچار مشکل می‌شوند و موجب می‌شود محل زندگی خود را ترک کنند.
وی گفت: متاسفانه سال های گذشته موردی در یزد داشتیم که از طریق کمیسیون، معدن در مناطق حفاظت شده واگذار شده است و امیدواریم این قضیه ادامه پیدا نکند و تغییری در این مصوبه مجلس که تصمیم‌گیری در مورد واگذاری معادن به کمیسیون متشکل از برخی دستگاه‌ها واگذار شده ا ایجاد شود و از واگذاری معادن در مناطق حفاظت شده جلوگیری شود.
حرکت کامیون‌ها در این جاده‌ها باعث ایجاد یک لایه گرد و غبار در محیط می‌شود که اثرات منفی بسیار زیادی بر طبیعت دارد. این ذرات معلق در هوا به صورت لایه نازک بر روی پوشش گیاهی منطقه قرار می‌گیرند و باعث می‌شود دیگر گیاه کارکرد طبیعی خود را از دست بدهد و در واقع به یک گیاه مصنوعی تبدیل شود و در نتیجه دشت به سمت بیابانی شدن پیش رود.
وی با بیان این که ادامه فعالیت معادن در استان به شکل موجود باعث بیابان زایی بیشتر و پایان حیات خواهد شد ادامه داد: وقتی گیاه که بستر اصلی یک اکوسیستم است از بین می‌رود تمام موجودات دیگر که به گیاه وابسته هستند نیز به تدریج از بین می‌روند و در این اکوسیستم دیگر نمی‌تواند حیاتی وجود داشته باشد.
کارشناس محیط زیست استان در خصوص دیگر اثرات گرد و غبار ایجاد شده ناشی از فعالیت‌های معدنی گفت: ذرات معلق هوا بسته به اندازه‌ای که دارند مدت زمان متفاوتی در هوا باقی می‌مانند. ذرات درشت در همان منطقه در روی گیاهان رسوب می کنند و ذرات ریز تر مدت زمان بیشتری در هوا می مانند و چون رطوبت نسبی در هوای استان کم است بنابراین گرد وغبارماندگاری بیشتری در هوا خواهند داشت و با نسیم ها و بادی که می‌وزد به سمت شهر منتقل می شوند و با آلودگی ذرات معلق هوا در شهرها مواجه می شویم.
اکبری تصریح کرد: در آلودگی هوا معمولا ذرات معلق بزرگتر از ۲٫۵ میکرون اندازه‌گیری می‌شوند در حالی که در همین گرد و غبار، ذرات کوچکتر از ۲٫۵ میکرون وجود دارد که بسیار خطرناک هستند و به راحتی وارد ریه و سپس خون شده و سبب بروز بسیاری از بیماری‌ها می‌شود.
وی با بیان این که یکی از معضلات فعلی در بسیاری از قسمت‌های ایران مشکل گرد و غبار است ادامه داد: در استان یزد نیز به لحاظ طبیعی از گذشته این مشکل به شکل ضعیفی وجود داشته و زمینه تشدید و بحرانی شدن آن به شدت وجود دارد و در ایجاد این بحران، تعدد معادن کوچک مهمترین نقش را ایفا می‌کند.
اما فارغ از تمام این بحث های مطرح شده تمام این مشکلات در شرایطی است که ما در ابتدای راه توسعه معادن هستیم و تمام نگرانی کارشناسان محیط زیست این است که اگر این روند ادامه یابد در دهه‌های آینده زندگی در استان یزد غیرممکن و یا خیلی مشکل خواهد شد.
هر چند نمی توان فعالیت معادن را انکار کرد اما با توجه به طبیعت خشک و خاص استان یزد معدن‌کاری باید با رعایت شرایط و ضوابط خاص‌تری انجام شود.