آموزش قلمه زدن گیاهان

قلمه زنی روشی است برای تکثیر گیاهان که بر حسب نوع گیاه و استعداد ریشه زایی می تواند ساده باشد و یا برعکس نتیجه گیری از آن و یا ریشه دار کردن قلمه ها جز در شرایط استثنایی مثلا استفاده از برخی هورمون ها مقدور نخواهد بود. بطور کلی استعداد ریشه زایی از گونه ای به گونه دیگر فرق می کند. عوامل موثر در قلمه زنی بستگی به زمان برداشت قلمه، سن گیاه، شرایط محیطی، رعایت نکات بهداشتی و … دارد.

 

روشهای مختلف قلمه زنی

تهیه قلمه به چهار شکل است:

۱٫ قلمه ساقه

۲٫ قلمه ریشه

۳٫ قلمه برگ

۴٫ قلمه جوانه برگ.

 

۱٫ قلمه ساقه

استعداد ریشه زایی از گونه ای به گونه دیگر فرق می کند

 

متداول ترین نوع قلمه ساقه است که آن را بر اساس میزان رسیدگی و بلوغ چوب در چهار گروه تقسیم بندی می کنند.

 

– قلمه چوب نرم (چوب سبز): تفاوت آشکار قلمه چوب نرم با قلمه های چوب سخت و نیمه سخت آن است که قلمه چوب نرم دارای انعطاف پذیری بیشتری است به طوری که به آسانی می توان آن را خم کرد زیرا این نوع قلمه را از شاخه های جدید و نرم بهاره و از گونه های خزان دار یا همیشه سبز تهیه می کنند و به این دلیل که فرصت کافی برای رشد نداشته اند مقدار مواد کریوهیدراته در آنها کمتر است.

 

یاس، ماگنولیا، پیراکانتا، خر زهره و بسیاری دیگر از انواع درختچه های زینتی را می توان با قلمه چوب نرم ازدیاد کرد. با اینکه قلمه چوب نرم درختانی مانند افرا، سیب، هلو، گلابی، زردآلو و گیلاس نیز در زیر سیستم مه افشانی ریشه دار می شوند اما گونه های میوه ای را بدن روش تکثیر نمی کنند.

 

معمولاً قلمه چوب نرم آسان تر و سریع تر از انواع قلمه و در مدت ۵-۲ هفته ریشه دار می شوند اما به مراقبت بیشتری نیاز دارند. به دلیل برگدار بودن، شرایط مناسب برای حفظ آب برگها لازم است. دمای مناسب ریشه زایی حدود ۲۵ْ-۲۰ سانتی گراد بوده و به مواد تنظیم کننده رشد پاسخ خوبی می دهند. برای تهیه این قلمه باید به سرزنی شاخه های اصلی، تعداد زیادی شاخه جانبی تولید کرد و سپس از آنها قلمه گرفت.

 

قلمه چوب نرم به طول ۱۲-۷ سانتی متر بوده و حداقل دارای دو گره است و همانند قلمه چوب نیمه سخت فقط چند برگ در انتها دارد و اگر غنچه یا گل بر روی آن وجود دارد بایستی حذف شوند. این نوع قلمه را نمی توان مدت زیادی در هوای آزاد نگهداشت و حتی قابل خیساندن در آب نیستند و بهتر است آنها را در داخل کیسه پلاستیکی مرطوب و در محلی خنک و سایه نگهداری کرد.

 

– قلمه چوب نیمه سخت:

قلمه چوب نیمه سخت را معمولاً از سوزنی برگان چوبی همیشه سبز تهیه می کنند

 

چنین قلمه هایی را معمولاً از سوزنی برگان چوبی همیشه سبز تهیه می کنند با وجود این قلمه های تابستانه برگدار که از چوب های نیمه رسیده گیاهان خزان دار گرفته می شوند قلمه چوب نیمه سخت محسوب می شوند.

 

قلمه گونه های پهن برگ همیشه سبز را در تابستان از شاخه های سال جاری و چوبی ها که نیمه رسیده هستند تهیه می کنند. این نوع قلمه از قسمت انتهایی شاخه، برگدار و به طول ۱۵-۱۰ سانتی متر است که برگ های پایین قلمه را باید حذف کرد و چند برگ جوان در انتهای آن باقی گذاشت.

 

به دلیل برگدار بودن این نوع قلمه بایستی آنها را در شرایطی نگهداری کرد که اتلاف آب از سطح برگهای قلمه به حداقل برسد که رد سطح وسیع و تجارتی از سیستم مه افشانی برای این منظور استفاده می کنند.

 

علاوه بر آن کاربرد مواد تنظیم کننده رشد، یا گرما و محیط کاشت مخلوط پرلایت و پیت با نسبت ۱:۱ برای ریشه زایی بهتر در این نوع قلمه ها موثر است. به عنوان مثال بسیاری از درختچه ای زینتی مانند کاملیا و برخی گونه های درختان میوه نظیر مرکبات و زیتون با این روش قابل تکثیر هستند.

 

– قلمه علفی:

قلمه علفی را از شاخه های گیاهان علفی و غالباً زینتی تهیه می کنند

 

قلمه علفی را از شاخه های گیاهان علفی و غالباً زینتی تهیه می کنند. این قلمه ها از شاخه های علفی و در حال رشد بطول ۱۵ – ۱۰ سانتیمتر برداشته می شوند و با نگهداری چند برگ جوان ( برگ ۳ – ۲ ) در بسترهای مناسب مانند شسته پاپیت – پرلیت انجام می شود.

 

شرط موفقیت در قلمه های علفی آلوده نشدن آنها به امراض قارچی و حفظ رطوبت طبیعی با استفاده از نایلون یا شیشه روی آنها و نیز رساندن نور کافی به قلمه‌ها جهت انجام فتوسنتز و تامین مواد غذایی از طریق فتوسنتز توسط برگهای نگهداری شده می‌باشد. مانند شمعدانی، داودی، میخک و …  که با قلمه علفی تکثیر می شوند.

 

– قلمه چوب سخت:

قلمه چوب سخت از چوب یکساله تهیه می شود

 

این نوع قلمه از چوب های سخت و رسیده گونه های خزان دار و به هنگام استراحت یعنی در اواخر پاییز و زمستان، از چوب یکساله تهیه می شود. معمولاً گیاهان چوبی خزان دار بدین طریق ازدیاد می شوند اما برخی گونه های پهن برگ همیشه سبز و درختچه های زینتی خزان دار نیز با این نوع قلمه قابل تکثیر هستند.

 

بعضی از مهمترین گیاهان که از قلمه چوب سخت آنها برای ازدیاد استفاده می شود عبارتند از : انجیر، به، زیتون، توت، انگور، انار، بید، سپیدار، برگ نو، یاس زرد، پیچ امین الدوله و گل سرخ.

 

به هنگام تهیه قلمه باید توجه داشت که از گیاهان مادری سالم و قوی استفاده کرد و ابزار لازم برای این کار مانند قیچی و چاقو دارای تیغه های تیز و عاری از عوامل بیماری زا باشند. معمولاً در ابتدا شاخه های با رشد متوسط و میان گره عادی انتخاب می شوند تا از قسمت های وسط و پایین آنها برای تهیه قلمه چوب سخت استفاده شود. طول این نوع قلمه می تواند بین ۷۵-۱۵ سانتی متر باشد.

 

بهتر است در پایین قلمه و در نزدیکی زیر یک گره برشی مورب زده شود و برش بالائی یک سانتی متر بالاتر از آخرین گره زده می شود. قطر قلمه چوب سخت در گونه های مختلف متفاوت بوده و غالباً بین ۲۵-۶ میلی متر تغییر می کند. به عبارت دیگر در هر گونه گیاهی برای رسیدن به ریشه دهی مطلوب، قلمه ساقه باید با قطر معینی انتخاب شود.

 

قلمه چوب سخت را می توان به سه شکل تهیه کرد قلمه ساده، پاشنه دار و قنداقه دار. قلمه ساده فقط از چوب یکساله تهیه شده و رایج ترین نوع قلمه ساقه است در قلمه پاشنه دار، در ته قلمه قطعه کوچکی از چوب دو ساله وجود دارد و در قلمه قنداقه دار قسمت کوتاهی (بیشتر از قلمه پاشنه دار) از چوب دو ساله همراه ساقه یک ساله است.

 

۲٫ قلمه ریشه

گیاهانی که توانایی تولید جوانه نابه جا بر روی ریشه خود دارند توسط قلمه ریشه تکثیر می شوند

 

معمولاً گیاهانی که توانایی تولید جوانه نابه جا بر روی ریشه خود دارند توسط قلمه ریشه تکثیر می شوند. بهترین زمان تولید قلمه ریشه اواخر پاییز و یا اوایل بهار است، هنگامی که هنوز ریشه دهی آغاز نشده است.

 

بسته به نوع و ظرافت ریشه می توان آنها را به قطعاتی با طول ۱۵-۳ سانتی متر تقسیم کرد، مسلم است که ریشه های کوچک با طول کمتر و ریشه ای بزرگ با طول بیشتری تهیه می شوند سپس ریشه های کوچک و ظریف را باید درون جعبه کاشت و در زیر بستری از ماسه یا خاک اره به صورت افقی قرار داد و آنها را به گلخانه انتقال داد.

 

درحالی که ریشه های بزرگ را ابتدا در جعبه کاشت و سپس در خزانه و در هر دو حالت در هوای آزاد قرار می دهند. باید توجه داشت که اگر قلمه های ریشه به صورت عمودی در بستر کاشت قرار می گیرند آنها را به صورت سر و ته (وارونه) قرار داد به عبارتی انتهای نزدیک به طوقه به طرف بالا باشد. برخی گیاهان که با قلمه ریشه قابل تکثیر هستند عبارتند از: کیوی فروت، عرعر، گل ابریشم، آرالیا، به ژاپنی، سیب، سپیدار، سماق، سیاه توت و تمشک

 

۳٫ قلمه برگ

بعضی از گیاهان را از طریق قلمه برگ می توان تکثیر کرد

 

بعضی از گیاهان را از طریق قلمه برگ می توان تکثیر کرد. این نوع گیاهان استعداد تولید جوانه ها و ریشه های اتفاقی را در برگ های خود دارند و از این خاصیت استفاده نموده و برگهای آنها را با دمبرگ و پهنک برگ در بستر مرطوب و هوای مرطوب قرار می‌دهند. مانند بنفشه آفریقایی، بگونیارکس، سانسوریا.

 

۴٫ قلمه جوانه برگ

می توان از قلمه جوانه برگ به جای قلمه برگ استفاده کرد

 

شامل پهنک برگ، دمبرگ، و قسمت کوتاهی از ساقه همراه با جوانه جانبی متصل به آن است. این نوع قلمه زمانی اهمیت دارد که در قلمه های برگ، ریشه تشکیل می شود اما شاخه تشکیل نمی شود. پس در چنین مواقعی بهتر است از قلمه جوانه برگ به جای قلمه برگ استفاده کرد زیرا جوانه جانبی که در پایین دمبرگ قرار دارد شاخه جدید را تولید می کند. تمشک سیاه و سیاه توت توسط قلمه جوانه برگ ازدیاد می شوند.

 

البته اگر مقدار مواد گیاهی برای تهیه قلمه کافی نباشد می توان از این روش بهره جست. زیرا از هر گره می توان به عنوان یک قلمه استفاده کرد. قلمه جوانه برگ را از شاخه های سالم، برگدار و در حال رشد تهیه می کنند.

 

کاربرد پا گرما و رطوبت زیاد به منظور ازدیاد موفقیت آمیز در این طریقه توصیه می شود. محیط کاشت ماسه برای رسیدن به این مقصود مناسب است. به هنگام کاشت قلمه بایستی توجه داشت که قلمه بطور کامل در زیر ماسه قرار گیرد و باید مراقب بود که به جوانه قلمه برگ آسیبی نرسد.

 

عوامل موثر محیطی در ریشه زایی قلمه ها

رطوبت عاملی است که ظهور و رشد ریشه ها بوجود آن بستگی دارد

 

• رطوبت: عاملی است که ظهور و رشد ریشه ها بوجود آن بستگی دارد.

• تهویه: شرط اساسی تشکیل ریشه در قلمه ها بوده و این مسئله نقش اکسیژن را در ریشه زایی روشن می نماید.

 

• نور شدید و روزهای بلند: به جهت افزایش شدت فتوسنتزی ریشه زایی قلمه ها را تحریک می کند.

• دما: در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد تشکیل ریشه‌های قلمه‌ها تشدید می‌شود.

 

• قندها: قدرت ریشه زایی قلمه ها را افزایش می دهد.

• عنصر B (بر): ریشه زایی قلمه ها را تحریک می کند.

 

تیمار قلمه ها

از برخی مواد تنظیم کننده رشد برای ریشه زائی بهتر در قلمه ها استفاده می شود

 

از مواد مختلفی برای کمک به ریشه دهی و محافظت قلمه ها در برابر عوامل بیماری زا استفاده می شود که آن را تیمار قلمه ها می نامند.

 

قلمه ها درحین ریشه دهی و بلافاصله پس از آن، در معرض حمله میکروارگانیسم های مختلفی قرار می گیرند که برای محافظت آنها معمولاً ته قلمه ها را با قارچ کش هایی مانند کاپتان (۵%) و بنومیل (۲۵%) و یا مخلوطی از آنها همراه با پور تالک، آغشته کرده و سپس اقدام به کاشت می کنند. همچنین از برخی مواد تنظیم کننده رشد برای ریشه زائی بهتر در قلمه ها استفاده می شود.