مدرسان دانشگاه، به عنوان اولین سنگربانان عرصه ی تعلیم و تربیت دانشگاهی، همواره یاری دهنده و همراه آموزش در تمام شرایط و دوران ها بوده اند. این روزها، دنیا با بحرانی بزرگ دست و پنجه نرم می کند و آن شیوع دامنگیر ویروس کروناست.
تعطیلی مراکز دانشگاهی به عنوان یکی از راه حل های موثر برای مقابله با گسترش ویروس کرونا اعلام شده است. این تعطیلی؛ اگر چه باعث ایجاد صدمات بسیاری به کل نظام آموزشی شده، اما استادان بسیاری در این روزها و در شرایط بحرانی کرونا به عرصه ی تعلیم و تربیت خدمت کرده اند.
اینجانب دارای، کارشناس ارشد روان شناسی تربیتی و مدرس دانشگاه های فرهنگیان، پیام نور، آزاد و علمی-کاربردی در استان یزد، به عنوان یکی از کارگزاران عرصه ی فناوری آموزشی با درک شرایط موجود و بنا به مسئولیت اجتماعی و حرفه ای خود در صدد برآمدم تا اقدامی موثر جهت آموزش موثرتر انجام دهم. ” ارائه ی آموزش ها به صورت مجازی”؛ در حال حاضر، یکی از بهترین و شاید تنها گزینه برای دانشگاه هاست تا با استفاده از آن به ارائه ی آموزش های خود در بستر اینترنت بپردازم.لذا؛ به دلیل بیماری کرونا، با چالش بزرگی مواجه شدم و آن تصمیم گیری در مورد چگونگی ادامه ی فرایند آموزش و یادگیری بود، چرا که وظیفه ی بنده ” نجات یادگیری” در این شرایط بحرانی است.
در این نوشتار، سعی دارم تجارب خود از مدیریت کلاس های درس در بستر فضای مجازی را به اشتراک بگذارم. برای این که بتوانم در شرایط اورژانسی و اضطراری ” کلاس برخط ” را مدیریت کنم باید یک سری اقدامات و فعالیت های مهم را مد نظر قرار می دادم. مجموعه ی موارد ذیل به افزایش بهره وری تدریسم کمک شایان توجهی کرد:
– در ابتدا و قبل از شروع کلاس های آموزشی دانشگاه، یک “مرکز اصلی” برای قرار دادن موارد، موضوعات و نکات اساسی کلاس درس در محیط مجازی واتساپ تشکیل دادم و در قالب word، صوت، عکس نوشته و فیلم های آموزشی؛ اطلاع رسانی های مهم کلاس درس را از جمله ساعات کلاس در هفته، فایل های آموزشی، فیلم های مرتبط با تدریس، صوت های انگیزشی و … را قرار دادم. همچنین نحوه ی کار با محیط اسکای روم را با گذاشتن فیلم های توجیهی به دانشجویان آموزش دادم تا در بدو ورود به آموزش رسمی عالی، مشکل یا محدودیتی در اتصال به فضای اسکای روم نداشته باشند.
– در جلسه ی اول رسمی، ضمن معرفی خود و بیان پیشینه ای از نظر موقعیت شغلی و تحصیلی و تا حدودی تجربیات کاری خود، از دانشجویان خواستم خود را به صورت مختصر معرفی کرده و رزومه ی کوتاهی از فرایند تحصیلی و آموزشی و میزان علایق و دلایل انتخاب رشته ی تحصیلی خود را در فضای مجازی بیان کنند. در ادامه، از دانشجویان، برای بیان ایده های جدید در روند ساختار تدریس و حل مشکلات احتمالی در فرایند تدریس کمک گرفتم، چرا که در این دوران نیاز به ایجاد آموزش “دانشجو- محور” است که در آن دانشجو، رهبر یادگیری خود بوده و استاد نقش “تسهیل گری “دارد، بیش از پیش احساس می شد. در طی هفته های تدریس، از دانشجویان در مورد روند کار تدریس مجازی بازخورد می گرفتم که از استفاده از چه مولفه هایی در فرآیند تدریس رضایت کامل دارند تا در طراحی کلاس های آینده ی خود اعمال کرده و در نتیجه کیفیت آموزش افزایش یابد.
– در جلسه ی اول آموزشی، همچنان که آموزش حضوری نیز انجام می دادم، قوانین و انتظارات خود از دانشجویان را جهت مدیریت بهتر کلاس تنظیم کرده و به صورت مفصل با آن ها در میان گذاشتم، که در ذیل به مواردی از آن ها اشاره می کنم:
* پنج دقیقه قبل از شروع رسمی کلاس درس در فضای مجازی، به منظور جلوگیری از اتلاف وقت، به منظور حضور و غیاب آنلاین باشند و بیان این مطلب که غیبت از کلاس های مجازی، مگر با اطلاع قبلی غیرموجه است.
* هر گونه چت و گفتگو در زمان تدریس بنده یا ارائه ی کنفرانس ها ممنوع بوده، مگر آن که پرسش و پاسخ توسط من در حال انجام باشد.
* در حین صحبت ( چه به صورت متن و چه به صورت صدا ) حرمت، منزلت و ارزش استاد و دیگر دانشجویان را حفظ کنند. همچنین در کلاس می توانند آزادانه و با کسب اجازه سوال کنند، پاسخ دهند و بدون ایجاد مزاحمت در مباحث شرکت کنند.
* دقت نمایند که در طول ترم تحصیلی، فیلم های تدریس، نماآهنگ ها(پاورپوینت ها)، ضبط صداها(ویس ها )و فعالیت های عملی، توسط دانشجویان به صورت مرتب و منظم و به موقع ارائه گردد.
* همچنین قوانین و انتظارات خود را در مورد نحوه ی مشارکت در روند مطالعه ی دروس مختلف و مهلت ارسال تکالیف به صورت مثبت و منطقی و در همان جلسات ابتدایی بیان کردم. در ضمن، مسئولیت ها و وظایف نماینده ی کلاس را نیز جهت انتقال سوالات، پیشنهادها و تجربیات دانشجویان به خود مشخص نمودم.
– دانشجویان را به مشارکت فعال در بحث های کلاسی ترغیب کردم؛ چرا که یکی از راه های ایجاد ارتباط انسانی، بحث های کلاسی در مورد موضوعی خاص است، لذا سعی کردم در برنامه ی درسی خود جایی برای بحث های کلاسی، بحث های آزاد و ارائه ی نظر قرار دهم و با اجماع نظر بتوانم روند تدریس را با کیفیت بیشتری تداوم بخشم.
– در حین تدریس از واژه های مودبانه و احترام آمیز استفاده کرده و گاهی به برقراری ارتباط تصویری جهت تعامل بهتر با دانشجویان اقدام نمودم، چرا که استفاده از وب کم، صمیمیت و ارتباط عاطفی بین دانشجو و استاد را تقویت می نماید، و از این راه استقبال بسیاری توسط دانشجویان به عمل آمد.
“روش تدریس در فضای مجازی”
بنده به عنوان مدرس دانشگاه، سعی کردم در فرایند تدریس، از “روش تدریس فعال” استفاده کنم. به این صورت که ابتدا درس را با یک داستان کوتاه، سوال کوتاه، سوال هوش، آیه یا احادیث مرتبط، یا یک نکته ی اخلاقی و تربیتی شروع کرده، سپس با اشاره به عناوین کلی، ارائه را بر عهده ی خود دانشجویان واگذار می کردم. همچنین از آن ها خواستم که درس یا فصل بعدی را برای جلسه ی آینده پیشخوانی کنند و مهم ترین نکاتی را که یاد گرفته اند، در ابتدای جلسه ی بعد بیان نمایند.
در کلاس ما، تبادل دو طرفه بین بنده و دانشجو برقرار بوده، لذا هم جریان تدریس و هم جریان ارزشیابی پویا و فعال بود. فرایند ارزشیابی دانشجویان فقط به صورت تراکمی نبوده، بلکه به صورت تکوینی همراه با پرسش و پاسخ های شفاهی، آزمون های آنلاین، ویس، کنفرانس، ارائه ی تکالیف پایان هفته و … به صورت فردی و گروهی تداوم داشت. همچنین سعی کرده ام تکالیف دانشجویان را به صورت هدفمند، منسجم و متناسب طراحی کنم که حالت مفهومی، مهارتی و کاربردی داشته و به صورت مستقیم از سایت های اینترنتی قابل بازیابی نباشد و پس از مطالعه تک تک نمونه کارها، به صورت فردی و جمعی بازخورد مناسب توسط دانشجو دریافت می شد. بازخوردها را به صورت مثبت داده و ایرادات احتمالی را با ارائه ی راهکار مناسب برطرف می کردم. در نهایت چند نمونه از فعالیت های دانشجویان به صورت آرشیو در پایگاه اطلاع رسانی آن ها در گروه واتساپ قرار می گرفت.
“در پایان تجربه ی کاری اینجانب در طول حدود دو ترم تحصیلی به صورت مجازی-آنلاین در کنار تمامی نقاط قوت و ضعف این نوع آموزش، ذکر این نکته قابل تامل است که بدانم ” تصویر استاد در ذهن دانشجو به چه صورت است”؟ این که چطور درباره ی شخصیت و منش من به عنوان مدرس می اندیشند؟ آیا اینجانب در نظر دانشجویان تلفیقی از ” جدیت”، ” محبت” و ” نظم” بوده ام یا خیر. اگر توانستم از این سوال بازخورد مثبت بگیرم، قطعا در فرایند تدریس مجازی موفق بوده ام. امیدوارم که چنین باشد.
به امید پشت سر گذاشتن روزهای سخت کرونایی و تندرستی و سلامتی تمامی دانشجویان ایران زمین
الهه السادات ناظری بافقی