انگیزش تحصیلی چیست و چگونه ایجاد می‌گردد؟

به گزارش هفته نامه افق کویر، انگیزش درتعلیم و تربیت و نقش آن در پیشرفت تحصیلی از دیرباز مورد توجه بـوده اسـت.
امروزه ایجاد انگیزه به عنوان عامل ایجاد حرکت در انسان و جهت دهنده به حرکت او بـیش از پـیش مـورد توجه مسئولان جامعه است. ایجاد انگیزش موجب بالا رفتن کارآیی شده و سبب می شود که فرد استعداد وتوانایی خود را در سطح بالاتر و با رضایت بیشتری بکار گیرد. اگر افراد انگیزه کافی برای کار نداشـته باشـند.
میل و رغبت به انجام آن را نداشته و لذا کارآیی آنان قابل توجه نخواهد بـود و بـالعکس بـا داشـتن انگیـزه، تمایل زیادی برای انجام کار در فرد حاصل شده و کارآیی و رضایت حاصـل می گردد. انگیزش به دو صورت درونی و بیرونی وجود دارد. در ادامه مختصر توضیحی در مورد انگیزش درونی و بیرونی خواهیم داشت.
انگیزش درونی، همان انگیزش دست زدن به یک فعالیت به خـاطر خـود آن فعالیـت اسـت.کسـانی کـه انگیزش درونی داشته باشند به خاطر این روی تکالیف خود کار می کنند که آن را خوشایند می دانند.برای آنها، انجام تکلیف به خودی خود، پاداش است و نیازی به پاداش آشکار و دیگر الزام های بیرونی نیسـت. امـا
انگیزش بیرونی انگیزشی است برای انجام کاری که وسیله ای برای هدف دیگری است. افرادی که با محـرک های بیرونی برانگیخته می شوند، از آنجا که عقیده دارند که مشارکت منجر به پیامد های مطلـوبی از قبیـل پاداش، تمجید معلم یا اجتناب از تنبیه خواهد شد، روی تکلیف کار می‌کنند.
دارندگان انگیزه درونی در مقایسه با کسانی که انگیزة بیرونی دارند در فعالیت های خود توجه، هیجان و اعتماد به نفس بیشتری نشان می دهند.

آنـان همچنـین در انجـام دادن تکـالیف از عملکـرد، خلاقیـت و پشتکار بهتری برخوردارند و عزت نفس و سلامت روانی بالاتری دارند. حال به این پرسش پاسخ می دهیم که چه عواملی بر روی انگیزش تحصیلی دانش‌آموزان نقش دارند؟
نقش راهبردهای یادگیری
راهبردهـای یـادگیری شـامل فعالیتهـا و فراینـدهای عـاطفی، انگیزشی، فراشناختی، شناختی و رفتاری است کـه فهـم، یـادگیری و پـردازش معنـادار همچـون انسـجام و یکپارچگی دانش جدید در حافظه را تسهیل می کنند.
راهبردها بر اساس کمتـرین میزان کارآیی تا بالاترین میزان کارآیی و عمقی بودن به سـه دسـته راهبردهـای تکـرار یـا مـرور، بسـط یـا گسترش و سازماندهی تقسیم می شوند.
افرادی با سطوح بالای انگیزش درونی، خود را درگیر موقعیت های جدید و تکالیف چالش انگیز می کنند که این موقعیت ها مستلزم درگیری شناختی عمیق، تلاش و پایداری بـالا، یـادگیری معنادار و راهبردهای مؤثر مقابله هستند اما افراد با سطوح پایین انگیزش درونی به منظور کسب پادش ها و رویدادهای لذت بخش بیرونی تلاش می کنند. این افراد در قبـال مسـئولیت هـای خـود پایـداری و تـلاش کمتری نشان می دهند لذا برای موفقیت به دنبال راهبردهای سطحی یادگیری کـه تـلاش کمتـری را مـی طلبد عمل می کنند که این باعث یادگیری طوطی وار و سطحی می شود.
نقش محیط خانه
اگر محیط خانه کودکان سرشار از فعالیت های جالبی باشد که کنجکاوی آنها را تحریـک کنـد و چـالش
های متوسطی را فراهم سازد، انگیزش پرداختن به فعالیتها و یاد گرفتن مهارتها و اطلاعات جدید در کودکان ایجاد می شود.
نقش سبکهای تربیتی والدین
تحقیقات نشان دادند که سبک تربیتی والدین روی انگیزش تحصیلی فرزندان تأثیر می گذارد. بطور کلی
اگر والدین به کودکان اجازه دهند که در تصمیم گیری ها نقش داشته باشند، انتظارات خـود را بـه صـورت پیشنهاد و نه به شکل دستور ارائه دهند، احساسات و نیازهای فرزندان را تصدیق کننـد و امکـان انتخـاب را
برای آنها فراهم آورند، انگیزش فرزندان افزایش می یابد.
علاوه بر این اگر مـادران به توانایی های فرزندان خود اطمینان داشـته باشند و برای تکالیف مدرسه ارزش قائل شوند، فرزندان نیز بـه داشـتن باورهـای انگیزشـی مثبـت در مـورد کارآمدی و ارزشمندی گرایش پیدا می کنند.
مادرانی که در زمینة بکارگیری روشهای مؤثر فرزند پروری، احساس خودکارآمدی بیشتری می کنند، فرصتهای یادگیری بیشتری را برای فرزندان خود فراهم مـی کننـد و تـلاش بیشـتری را برای افزایش انگیزش و بهبود یادگیری آنان به خرج می دهند.در این وضعیت حاصل کار فرزندان، مـنعکس کننده باورهای مادران است.
نقش جو مدرسه
جو مدرسه نیز می تواند بر بازده معلم و دانش آموز مؤثر باشد .سه جنبه جو مدرسه عبارتند از: احساس
تشریک مساعی و تعلق، صمیمیت و ادب در روابط شخصی و احساس ایمنی و امنیت. پیامدهای مثبت برای معلم و دانش آموز در مدارسی اتفاق می افتـد کـه در آن مـدارس، نـاظران، کارکنان آموزشی و دانش آموزان احترام متقابل نسبت به یکدیگر دارند و به همدیگر اهمیت می دهند. همه افراد نیازی اساسی نسبت به احساس تعلق و وابستگی دارنـد و هـر ساختار سازمانی که این نیاز را حمایت و ارضا کند، منجر به انگیزش درونی و تعهـد(درگیـری) بیشـتر مـی شود. بنابراین به نظر می رسد داشتن یک نوع احساس اشتراک جمعی بین معلم و دانش آمـوزان از دیـدگاه انگیزشی حائز اهمیت است. رابطة دوستانه و مؤدبانه بین معلمان و مدیران با پیامدهای مثبت کارآیی سازمان ارتبـاط دارد.آثـار موجـود درباره مدارس اثربخش نیز بر اهمیت رابطة دوستانه برای افـزایش اثربخشـی مدرسـه تأکیـد کـرده انـد.در چارچوب روابط دانش آموز و معلم مطمئنا ً احساس توجه، نگرانی، حمایت و احترام به دانـش آمـوز و تعامـل مثبت میان معلم ـ دانش آموز با پیامدهای انگیزشی مثبت ارتباط دارد.
نقش همسالان
شبکه همسالان می‌تواند انگیزش تحصیلی اعضای خود را به طرق متعدد به شدت تحت تأثیر قرار دهـد.
شبکة همسالان کمک می کند تا امکان تعامل بـا یکـدیگر، امکـان مشـاهدة تعـاملات دیگـران و امکـان
دستیابی به فعالیت های گوناگون برای دانش آموزان فراهم شود. با گذشت زمان، اعضای شبکه بیشتر به
یکدیگر شبیه می شوند. محققان دریافته اند که بحث میان دوستان، انتخاب فعالیت توسط آنـان را تحـت
تأثیر قرار می دهد و معمولا ً دوستان، انتخاب‌های مشابهی می کنند.
بسیاری از والدین معمولا ً کـاهش انگیـزه یـا عملکـرد تحصیلی نوجوانشان را به»دوستان ناباب»نسبت می دهند. این تبیین اجتماعی شدن اسـت، مبنـی بـر اینکه همسالان اثر منفی روی دانش آموزان دارند و آنها را به این ترتیب اجتماعی می کند کـه باورهـای انگیزشی کمتر سازش یافته ای را بپذیرند و کمتر به امور تحصیل بپردازند. در مقابل تبیین انتخابی بودن به این معناست که دانش آموزان خود دوستان و گروه همسالان شان را انتخاب می کنند و ایـن انتخـاب اغلب بر اساس شباهت در ارزش ها، نگرش ها یا باورها صورت می گیرد، و در نتیجه افراد شبیه به هم در یک گروه قرار می گیرند.در این گروهها ارزشها و باورهایی تقویت می شود که می تواند به انگیزش بالاتر یا پایین تر و یا اشتغال بیشتر یا کمتر به امور تحصیل منجر شود.

معصومه عبداللهی
دانشجوی دکترای روانشناسی