تعریف ساده پاداش این است: «چیزی که در ازای خدمات، تلاش یا موفقیت به فردی داده می‌شود». هنگامی که به دنبال افزایش یک رفتار در کودک هستیم، باید بعد از تلاش یا موفقیت به او پاداش دهیم. به‌عنوان مثال، وقتی فرزندتان در امتحان نمره خوبی می‌گیرد، شما برای قدردانی از زحماتش به او پاداش می‌دهید. توجه کنید که منظور از پاداش صرفا اشیای مادی مانند اسباب بازی یا شکلات نیست، بلکه گاهی اوقات تحسین و توجه کلامی مفیدتر است. پاداش را با رشوه اشتباه نگیرید هرچند تفاوت بین پاداش و رشوه کاملا ظریف است، اما تأثیرات بسیار متفاوتی بر اصلاح رفتار دارند.
موارد زیر از مهمترین تفاوت‌های رشوه و پاداش هستند:
پاداش اثربخش، بعد از انجام رفتار و ترجیحا به‌صورت فوری به کودک داده می‌شود؛ فورا به کودک پاداش میدهیم تا در ذهنش بین انجام رفتار و گرفتن جایزه ارتباط برقرار کند. اما رشوه قبل از انجام عمل داده می‌شود و ارتباط بین فعالیت و پاداش را تقویت نمی‌کند.
رشوه‌ها کودک را وادار به انجام عمل می‌کنند در حالی که از پاداش‌ها برای تشویق و انگیزه دادن به کودک برای تکرار رفتارهای مثبت استفاده می‌کنیم.
پاداش‌ها باعث ایجاد تغییر پایدار در رفتار می‌شوند، در حالی که رشوه‌ها به‌صورت موقتی رفتار را تغییر می‌دهند. به‌صورت کلی، پاداش را یک اسباب بازی دوست‌داشتنی و رشوه را تسلیم‌شدن در برابر خواست کودک تصور کنید.
علل جایزه به کودک
رفتارها به‌صورت تصادفی رخ نمی‌دهند. پیامدهای رفتار کودکان، نقشی اساسی در آینده‌شان دارند. رفتارهایی که تقویت شوند، به‌احتمال بیشتری دوباره تکرار می‌شوند و رفتارهایی که تقویت نشوند، به‌مرور از بین می‌روند. تقویت به دو صورت مختلف ارائه می‌شود، اما هدف هر دو افزایش رفتار است:
تقویت مثبت: وقتی به دنبال رفتار کودک به او پاداش میدهیم.
تقویت منفی: بعد از رفتار کودک، محرک ناخوشایند مانند قفل دوچرخه را حذف می‌کنیم تا احتمال وقوع رفتار افزایش پیدا کند.
جایزه دادن به کودک تقویت مثبت محسوب می‌شود. از تقویت منفی کمتر استفاده می‌شود، اما به‌اندازه تقویت مثبت یا حتی بیشتر از آن تأثیرگذار است. سیستم پاداش و تقویت از طریق مراحل زیر احتمال وقوع دوباره رفتار را افزایش می‌دهد:
کودک یک رفتار مناسب را می‌آموزد و انجام می‌دهد.
برای موفقیت یا تلاشش پاداش دریافت می‌کند.
تصور یا انتظار پاداش باعث تکرار مجدد فعالیت می‌شود.
چرخه فعالیت و پاداش آنقدر ادامه پیدا می‌کند تا رفتار به عادت تبدیل شود. وقتی به عادت تبدیل شد، دیگر نیازی به جایزه دادن نیست.
لیست پاداش‌های مناسب برای کودکان
برای فهم بهتر، پاداش‌ها را به دو دسته مادی و معنوی (تحسین اجتماعی) تقسیم می‌کنیم.
پاداش‌های مادی مناسب برای کودکان:
– مقداری شکلات یا آب‌نبات
– انواع خوراکی‌های مورد علاقه
– بازی‌های مورد علاقه
– اسباب بازی مورد علاقه
– بازی و کمک به کودک
– دعوت از دوستان کودک برای بازی
پاداش‌های اجتماعی مناسب برای کودکان:
– بغل کردن
-بوسیدن
– نوازش کردن
-تحسین کلامی مانند: «واقعا خیلی تلاش کردی»
-نگاه مهربانانه
با چه روشی کودک خود را تشویق کنیم؟
این نکته را همیشه رعایت کنید: «پاداش باید بعد از رفتار به کودک ارائه شود.» اما تحت چه شرایطی و چه زمانی باید به کودک جایزه بدهیم تا بیشترین تأثیرگذاری را داشته باشد؟ والدین معمولا در اجرای درست تقویت با مشکلاتی عملی رو به رو هستند که در این قسمت نکاتی را در این زمینه ارائه می‌کنیم:
تقویت رفتارهای خاص و مشخص
با یک رفتار خاص شروع کنید، یعنی یک رفتار مشخص و دقیق مانند مسواک زدن یا آموزش زبان به کودکان را انتخاب و تقویت کنید. این کار باعث درک بهتر کودک از رابطه بین جایزه و رفتار می‌شود و مدیریت آن برای شما راحتتر است. به‌عنوان مثال، هر شب بعد از مسواک زدن، ۱۰ دقیقه با کودک بازی کنید.
از عادت های ساده و کم دردسر شروع کنید
اگر هدفتان برطرف کردن رفتارهای مشکل ساز است، با مشکلات رفتاری خفیف شروع کنید تا شانس موفقیت‌تان افزایش پیدا کند. حل مشکلات رفتاری پیچیده زمان بیشتری می‌گیرد و ممکن است از کارایی این روش ناامید شوید. مثلا برای افزایش تعامل در کودکان درونگرا، ابتدا کارهای ساده‌ای مانند ارتباط چشمی را تقویت کنید. دقت داشته باشید که برای اصلاح رفتارهای دردسرساز هرگز نباید از سرزنش و تنبیه کودک استفاده کرد.
شناسایی جوایز موردعلاقه کودک
یکی از مهمترین دلایل شکست تقویت، بی توجهی به نیازها و علایق کودکان است. مثلا بعضی از والدین توقع دارند که کتاب‌خوانی برای کودکان باعث تقویت مطالعه در آن‌ها شود!!! البته که کتاب‌خوانی کاری شایسته است، اما گاهی اوقات کودکان به یک تحسین ساده یا رفتن به پارک نیاز دارند.