امیر المؤمنین علیه السلام و انفاق برتر

هرگاه نام حضرت علی علیه السلام برده می‌شود، یکی از ویژگی‌های بارز او که نظر دوست و دشمن را به خود جلب کرده، به ذهن می‌آید و آن، انفاق و دستگیری امیرمؤمنان علیه السلام از افراد است و دراین باره، فراوان نوشته و سخن گفته شده است. ولی برخی خفاش صفتان که تاب و توان دیدن خورشید وجود علی علیه السلام را ندارند و زیبایی‌های او را انکار می‌کنند، گفته‌اند: انفاقات علی علیه السلام زمانی بود که تازه اسلام ظهور کرده و پیامبر مبعوث شده بود و آیات قرآن یکی پس از دیگری نزول می‌یافت و مردم تحت تآثیر شور ایمان، به آیات مربوط به جهاد و انفاق و دیگر آیات بی‌محابا عمل می‌کردند.
در واقع، همه مردم در قبال وعده بهشت، به آسانی به فقرا و نیازمندان کمک و انفاق می‌کردند و از این رو، ویژگی انفاق و گره‌گشایی در صدر اسلام به امام علی علیه السلام منحصر نبود و همه اصحاب پیامبر (ص) اهل انفاق بودند. بنابراین نقل انفاقات علی علیه السلام که آن را به عنوان یکی از فضایل او یاد می‌کنیم، بدون توجه و انفاق دیگران، به دور از انصاف است.
بررسی این موضوع را با ذکر داستانی بیان می‌کنیم. روزی حضرت علی علیه السلام مقداری خرما در میان فقرا تقسیم می‌کرد و مقدار قابل توجهی از آن را نیز برای شخصی فرستاد که هیچگاه نیاز خود را اظهار نمی‌داشت و آن روز نیز به روال همان اخلاق نیکویش اظهار نیاز نکرده بود. این اقدام امیر مؤمنان علیه السلام اعتراض یکی از افراد را برانگیخت که چرا به کسی که هیچگونه درخواست و اظهار نیازی نکرده است، انفاق کنیم؟ الآن باید به کسانی که درخواست کرده‌اند کمک کنیم، اگر او آمد و درخواست کرد به او نیز کمک خواهیم کرد.
حضرت علی علیه السلام در پاسخ فرمودند: «خدا امثال تو را در میان مسلمانان زیاد نکند! من می‌بخشم تو بُخل می‌ورزی! اگر من فقط به کسانی که تمنا و درخواست دارند کمک کنم، دیگر انفاق نکرده‌ام؛ بلکه «معامله» کرده‌ام!»
مرد با تعجب گفت: چه معامله‌ای؟! شما که چیزی در قبال خرما از آنها نمی‌گیری! امام علیه السلام فرمود: اگر من صبر کنم تا آنها اظهار نیاز کنند، من عزت و آبروی آنها را گرفته و در برابرش به آنها خرما داده‎ام و این معامله است نه انفاق. زیرا، من آنها را واداشته‌ام تا چهره‌شان را که به هنگام سجده برای خدا به خاک می‌نهند و رو سوی او می‌کنند و از او درخواست می‌کنند، متوجه من گردانند. آنگاه امیرمؤمنان علیه السلام ادامه داد: اگر کسی چنین تفکری داشته باشد که محتاجان به درِ خانه‌اش بیایند و یا در کوچه و بازار از او درخواست کنند تا او به آنها کمک کند، او در دعای خود که می‌گوید:«اللهم اغفر لِلمؤمنین و المؤمنات» دروغگو است؛ زیرا کسی که از بخشش متاع کوچک دنیوی به دیگران بُخل می‌ورزد، چگونه برای دیگران سعادت ابَدی و بهشت را درخواست خواهد کرد؟!

نتیجه گیری
در ابتدای مطلب بیان شد که برخی گفته‌اند در صدر اسلام به خاطر شور ایمان و وعده‌های پی در پی بهشت همه اصحابْ اهلِ بخشش بودند و این کار مخصوص حضرت علی علیه السلام نبود. اولاً مگر الآن وعده‌های بهشت در قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام موجود نیست پس چرا همه، اهل انفاق نیستند؟ ثانیاً تاریخ، موارد نقض فراوانی نقل کرده است که امیر مؤمنان علیه السلام در انفاق، گوی سبقت را از همه اصحاب رسول خدا (ص) ربوده بود. در این باره کافی است به شأن نزول آیه انفاق(سوره مائده آیه ) حضرت علی علیه السلام در حال رکوع نگاهی کنیم که سائل بعد از درخواست از تک تک اهل مسجد که در میان آنها مدعیان خلافت هم بودند- و بعد از مأیوس شدن از آنها به اشارت دست عده‌ای به سوی حضرت علی علیه السلام، نزد آن حضرت رفت. و حتی بسیار نقل شده که سائل را دست خالی از مسجد به در خانه امیر مؤمنان و حضرت زهرا علیهما السلام می‌فرستادند.
ثالثاً آنچه مهمتر است، کیفیت انفاق و رعایت نکات بسیار لطیف و دقیق اخلاقی و روحی روانی در انفاق است که به آن ارزش و بها می‌دهد. به عنوان نمونه در این داستان دیدیم که آنچه این انفاق را از انفاق دیگران ممتاز می‌کند تفکر عمیقی است که پشتوانه این انفاق است. اگر قرآن کریم می‌فرماید:«صدقات خود را با منت نهادن و اذیت کردن باطل نکنید»، امام علی علیه السلام نه تنها به مرز این آیه نزدیک نمی‌شود، بلکه حاضر نمی‌شود تا عزت نفس سائل با درخواست او لکه‌دار شود و درواقع علاوه بر نیاز مادی، نیاز روحی و آبروی او نیز مد نظر حضرت قرار می‌گیرد.
بنابر این هرچند همه انفاق‌ها ظاهری یک‌سان دارند، ولی یکی از وجوه تمایز آنها تفکرِ همراه عمل و نیت افراد است، دیگران انفاق می‌کردند و حضرت علی علیه السلام نیز انفاق می‌کردند ولی نیت و عیار نیت‌هاست که انفاق اهل بیت علیهم السلام را از دیگر انفاق‌ها متفاوت می‌کند و درباره‌ی آن آیات الهی نازل می‌شود و عیار نیت آنها را برای همه واگویه می‌کند:« وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى‌ حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً * إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ ا… لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً؛ (سوره انسان آیات ۷ و ۸) و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مستمند و یتیم و اسیر اطعام می‌کنند(و می‌گویند:) ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم».
از این رو، فقط می‌توان گفت: که انفاق امیرمؤمنان و اهل بیت علیهم السلام نسبت به دیگر انفاق‌ها، انفاق برتر است و عیار این برتری را نیز فقط خدا می‎داند و بس.

کارشناس مذهبی- بافق