“پیتر دراکر”، یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان مدیریت گفته است «سود برای شرکت مانند اکسیژن برای انسان است. اگر به قدر کافی از آن نداشته باشی، بیرون از بازی هستی، ولی اگر فکر می‌کنی که زندگی تو تنها نفس کشیدن است، واقعاً چیزی گم کرده‌ای!» این گفته، توجیهی است به نوعی منطق اقتصادی که در آن دنیای سود مادی با دنیایی انسانی و اخلاقی پیوند می‌خورد. این منطق اکنون در موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت خود را جلوه‌گر ساخته است.
“مسئولیت اجتماعی” واژه ای که این روزها بیش از پیش در باره آن شنیده یا خوانده ایم. سازمان ها عموماً براساس نياز به وجود مي آيند، خواه اين نياز کسب سود باشد، خواه ارائه خدمات عمومي. آنها در جوامع به وجود مي آيند و بخشي از هر جامعه را تشکيل مي دهند، لذا مي توان گفت هر سازماني با هر نيتي که به وجود آمده باشد، با جامعه و محيط پيرامونش در ارتباط و تعامل است؛ بنابراين نمي توان اينگونه فرض کرد که جامعه اي مستقل از سازمان ها باشد و يا سازمان هايي مستقل از جامعه و محيط پيرامون شان باشند.
اين تعامل به گونه اي است که باعث شده، جوامع بشري نسبت به سازمان هايي که فعاليت هاي شان بر روي زندگي و حيات آنان تأثير مي گذارند، حساس باشند و به نوعي رفتار اين سازمان ها را حسابرسي کنند.
اصول مسئولیت اجتماعی سازمانها
سه اصل اساسی برای مسئولیت اجتماعی وجود دارد که تمامی فعالیت‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی می‌توانند بر آنها استوار شوند. این سه اصل عبارتند از «پایداری، پاسخگویی و شفافیت».
پایداری به این معنا است که سازمان تنها به زمان خود فکر نکند و نسل‌های آینده را نیز در نظر بگیرد. سازمان باید ببیند که اثرات فعالیت‌هایش بر نسل‌های آینده چیست؟یک سازمان متعهد باید ببیند که چه اقداماتی می‌تواند در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود برای جامعه در زمان حال انجام دهد که نه‌تنها مضر نباشد؛ بلکه برای نسل‌های آینده نیز سودمند باشد؛ اگر تمامی منابع در زمان حاضر مورد استفاده قرار بگیرند، دیگر منبعی برای استفاده در آینده در دسترس نخواهد بود و این مسئله زمانی مهم‌تر می‌شود که بدانیم منابع از نظر کمیت محدود هستند.
جامعه نباید منابع طبیعی را به‌گونه‌ای مصرف کند که دیگر قابل تولید و بازیابی نباشد
منابع خامی مانند زغال‌سنگ، آهن یا نفت محدود هستند و در صورت مصرف کامل، دیگر برای استفاده در آینده قابل دسترس نخواهند بود. در آینده زمانی می‌آید که نیاز داشته باشیم منابع از دست رفته را با منبع تجدید پذیر دیگری جایگزین کنیم. در این صورت می‌توان گفت با کاهش منابع طبیعی، هزینه دستیابی و نگهداری این منابع افزایش پیدا می‌کند؛ در نتیجه هزینه عملیاتی سازمانها نیز افزایش می‌یابند؛ بنابراین پایداری به این نکته اشاره دارد که جامعه نباید منابع طبیعی را به‌گونه‌ای مصرف کند که دیگر قابل تولید و بازیابی نباشد.
شهرستان بافق با توجه به وجود ذخایر معدنی ارزشمندی که دارد و قریب به نیم قرن است که قطب سنگ آهن در کشور و خاورمیانه بوده و صنعت فولاد کشور را حمایت کرده است، باید معادن در قبال تخریب هایی که از طریق اکتشاف و استخراج سنگ آهن در گوشه و کنار شهرستان به جای می گذارند به فکر آیندگان نیز بوده و در کنار استخراج معادن، راه اندازی کارخانه های جوار معدنی را نیز در دستور کار خود قرار دهند؛ اگرچه چند سالی است که رسانه ها، مسوولان و فعالان اجتماعی از مدیران شرکت های معدنی در قبال برداشت معادن مسئله مسئولیت اجتماعی را نیز مطالبه نمودند، ولی این موضوع جای کار بسیار دارد.
در واحدهای تولیدی و صنعتی به منظور رعایت تعهدها و مسئولیت های مذکور در این حوزه، واحدهایی به نام HSE وجود دارد که تمامی امور مربوط به ایمنی، سلامت و محیط زیست را کنترل می نماید.شرکت سنگ آهن مرکزی برای برآورده کردن نیازهای ضروری کارمندان و خانواده های آنها از راههای مختلفی مثل کمک به ساخت بیمارستان ۹۶ تختخوابی، خریداری لوازم ضروری برای بیمارستان ولیعصر(عج)، مشارکت در طرح دوبانده سازی مسیر بافق- بهاباد، ارایه بن های کارگری در مناسبت های مختلف به نیروهای خود، به کارگیری نیروهای بومی ، احداث کارخانه گندله سازی و… در این زمینه ورود کرده و تا به امروز تمام تلاش خود را در قبال کمک به شهر و تعهد به وظایف خود در حوزه مسئولیت اجتماعی انجام داده است؛ اما هستند معادن و شرکت هایی که حتی نمایندگان دولت و مردم در شهرستان نتوانستند به آنها ورود کرده و در قبال تخریب محیط زیست و ناهنجاری های بصری و زیست محیطی که ایجاد کرده اند از آنها برای شهری که مرکز فعالیت شان هست مطالبه گری کرده و اقدامی انجام دهند، حتی زمانی که خبرنگارها برای پیگیری عوارض و اختصاص ارزش افزوده به این معادن از مسئولان سوال می کنند به نحوی از موضوع منحرف می شوند، تا جایی که یکی از از اعضای شورای شهر دوره های گذشته در این باره می گفت:« زمانی که پیگیر عوارض و ارزش افزوده یک معدن برای شهر می شدیم به ما گفته می شد به هیچ وجه در این زمینه ورود پیدا نکنید! »
یکی دیگر از اصول مسئولیت اجتماعی سازمان ها پاسخگویی است، یک سازمان پاسخگو، سازمانی است که از اثرات اقدامات خود بر محیط خارجی آگاه است؛ بنابراین برای پاسخگو بودن در زمینه اثرات اقدامات خود آماده است. این مفهوم بیانگر این است که باید اثرات اقدامات سازمان هم برای داخل سازمان و هم برای خارج سازمان مشخص و تعریف شود.
در طول ۲۲ سال فعالیت نشریه افق کویر خبرنگاران هفته نامه افق کویر به روش های مختلفی سعی کردند با سازمان ها، اداره ها، کارخانجات و شرکت هایی زیادی درباره فعالیت ها و مسئولیت های اجتماعی که برای شهر انجام دادند گفتگویی انجام داده و از طریق درج در هفته نامه این موضوع را اطلاع رسانی نمایند؛ اما متأسفانه به دلیل عدم رعایت اصل پاسخگو بودن توسط مدیران این مجموعه ها مردم را از حق مسلم خود محروم نمودند.
به طور مثال خبرنگار هفته نامه افق کویر سه ماه درحال رایزنی با مسئول شرکت ذوب و روی بافق است تا گفتگویی با وی انجام دهد و درخصوص فعالیت های این شرکت اطلاع رسانی نماید؛ اما در نهایت با این گفته از سوی مسئول شرکت مواجه شد که ” ما تمایلی بدین کار نداریم”. وقتی مسئولی به وظیفه خود در برابر جامعه ای که در آن کسب درآمد می کند واقف نباشد رسانه را از مردم جدا دانسته و پاسخگو مطالبات نمایندگان آنها نمی باشد.
سازمان ها باید گزارشی شفاف از فعالیت های خود ارایه نمایند
در ادامه اصول مسئولیت اجتماعی سازمان ها”شفافیت” سومین اصل از اصول مسئولیتاجتماعی می باشد. شفافیت یعنی سازمان درباره فعالیت‌های اثرگذار خود بر جامعه به‌گونه‌ای اطلاع‌رسانی کنند که برای همه قابل‌فهم باشد و نکته با اهمیت این است که در این اطلاع‌رسانی، نباید موضوعی پنهان بماند. در واقع گزارش‌هایی که سازمانها در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود ارائه می‌دهند باید آینه‌ای تمام‌نما و شفاف از فعالیت‌هایی باشد که به هر نحوی ممکن است بر جامعه و محیط اطراف اثر بگذارد.
در راستای پاسخگویی و شفافیت متأسفانه برخی مجتمع های بزرگ صنعتی شهر، سازمان ها و اداره ها به بهانه های مختلف از این بار مسئولیت شانه خالی کرده و علی رغم پیگیری های مجدانه خبرنگاران هفته نامه افق کویر از بیان فعالیت های خود طفره رفته و در پاسخ به پرسش های خبرنگاران علاوه بر اطاله کردن مدت پاسخگویی گفته می شود نیازی نیست که مردم بدانند ما چه فعالیتی انجام می دهیم. به جرأت می توان گفت از بین شرکت های معدنی، کارخانجات و کارگاه هایی که در شهرستان بافق وجود دارد تنها شرکت سنگ آهن مرکزی تا حدودی در سال های اخیر به این وظیفه خود عمل نموده و بقیه بدون هیچ اغماضی به وظیفه خود در قبال جامعه ای که در آن کسب درآمد و سود می کنند پاسخگو نیستند و در این باره شفاف سازی نمی کنند.
به طور مثال با توجه به قدمت ۹۰ ساله راه‌آهن در كشور، قرار گرفتن شهرستان بافق در شاهراه ریلی و با گذشت نیم قرن از استخراج سنگ آهن در بافق و حمل آن به شهرهای دیگر از طریق راه آهن هیچ عایداتی از این بخش به شهرستان در عرصه های فرهنگی و اقتصادی صورت نگرفته است، اگر هم اقداماتی انجام شده به دلیل عدم پاسخگویی و شفاف سازی این مسئله برای جامعه روشن نشده است.
نقش بانک ها در نهادینه سازی مسئولیت اجتماعی در جوامع
در مقایسه با سایر بنگاه ها، بانک ها نقشی کلیدی در نهادینه سازی مسئولیت اجتماعی در جوامع ایفا می کنند . نقش بانک ها به عنوان تسهیل گر و محرک چرخ های اقتصاد و تجارت، به عنوان نهادهای مولد ثروت و همچنین به عنوان فراهم آورندگان خدمات برای اجتماعات محلی، ملی و بین المللی بیانگر اهمیت این مؤسسات در به جریان اندازی حرکت فکری مسئولیت اجتماعی در کل جامعه است؛ اگرچه صنعت بانکداری، برای مدت طولانی، بخشی با تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی ناچیز و قابل چشم پوشی در نظر گرفته می شده است؛ اما در سال های اخیر، مؤسسات مالی به وسعت دامنۀ فعالیت های اجتماعی و زیست محیطی قابل اجرا در مؤسسات خود پی برده اند؛ چرا که موسسات مالی علاوه بر نقشی که از طریق مدیریت ارزیابی اثرات عملکرد خود بر جامعه دارند، نقشی حیاتی در تشویق و انگیزش مشتریان (حقیقی و شرکتی) خود به اقدام مسئولانه وکاهش اثرات سوء اجتماعی و زیست محیطی فعالیت های خود دارند. از آنجا که مؤسسات مالی نظارت و کنترل جریان سرمایه، وام دهی، تامین مالی پروژه ها و سیاست ها و اقدامات بیمه ای را بر عهده دارند، قادرند در نحوۀ عملکرد کسب و کارهای تحت حمایت خود اعمال نفوذ نمایند .به این ترتیب، بانک ها می توانند بنگاه ها را وادار به پاسخگویی در قبال مسائل و معضلات اجتماعی و زیست محیطی نمایند که ناشی از کسب و کار آنها است. به این ترتیب، عدم توجه بنگاهها به مسئولیت های اجتماعی و عواقب عملکردی خود می تواند ریسک های سرمایه گذاری و اعتباری چشمگیر برای آن ها به همراه داشته باشد. برای مثال عملکرد یک بنگاه اقتصادی یا تولیدی در زمینه حفاظت از محیط زیست یک پیش شرط جهت اعطای وام به بنگاه است و در صورتی که تخلفی در این زمینه از سوی بنگاه صورت پذیرد، بانک ادامه تسهیلات را متوقف می کند. حال باید دید بانک ها تا چه اندازه به این وظیفه خود واقف بوده و در این زمینه ورود نمودند؟! هرچند کاملاً مشهود است که بانک ها کسب سود را بیش از هر مسئله دیگری در رأس کار خود قرار داده و در این زمینه سست عمل کرده اند.
به طور مثال آیا زمانیکه یکی از شرکتهای معدنی برای تسهیلات به بانک مراجعه می کند بانک به وظیفه خود عمل کرده و از آن شرکت مدرک مستند دال بر عمل به مسئولیت اجتماعی خود دریافت می کند یا اینکه به فکر سود خود از محل حساب بانکی آن شرکت می باشد!
آیا مسئولیت اجتماعی بر سودآوری تأثیر منفی دارد؟
نکته دیگری که باید در مورد مقوله مسئولیت اجتماعی به آن اشاره کرد، این است که در سالیان اخیر، بیشتر سرمایه گذاران و مشتریان، اشتیاق زیادی به ارتباط (خریدیا سرمایه گذاری) با شرکتهای مسئولیت پذیر اجتماعی از خود نشان داده‌اند. به این ترتیب می‌توان دریافت، پذیرش مسئولیت اجتماعی تناقضی با دستورالعمل اصلی شرکتهای تجاری (به حداکثر رساندن ارزش سرمایه سهامداران) نخواهد داشت.
نتیجه:
بنابراین انجام مسئولیت اجتماعی باعث می شود تا سازمان در بلندمدت به منافع خود دست یابد. مهمترین دلایل موافقت شرکت ها و سازمان ها را نسبت به مشارکت و مسئولیت های اجتماعی می توان دست یابی به التزام اخلاقی، محیط اجتماعی بهتر، ممانعت از گسترش قوانین و مقررات دولتی، وابستگی های متقابل نظام مند، کمک در حل مشکلات اجتماعی، بهبود چهره عمومی و جلب منابع ارزشمند سازمان ها عنوان کرد.
اکرم عباسی|