کودک و مسئولیت پذیری

منظور از مفهوم مسئولیت‌پذیری چیست و یک فرد مسئولیت‌پذیر چه ویژگی‌هایی دارد:
– فردی که مورد اعتماد دیگران است.
– فردی که نسبت به قول‌های خود متعهد است.
– نسبت به اشتباهات خود پذیرش دارد.
– نسبت به رفتارهای خود پاسخگوست.
– در اجتماع و خانواده؛ فردی کمک‌کننده است.
– به خود و دیگران احترام می‌گذارد.
– توانایی درک و همدلی با دیگران را دارد.
– فرد صادقی است و دلیلی برای پنهان‌کاری و دروغگویی نمی‌بیند.
– نسبت به باورها و اعتقادات خود شجاعت دارد.
– به نیازهای خود و دیگران؛ توجه دارد.
– بصورت خودجوش و بدون امر و نهی دیگران؛ به انجام امور و وظایف خود اهتمام دارد.
چنین فردی؛ یک فرد مسئولیت‌پذیر نامیده می‌شود و بدون شک همه‌ی والدین دوست دارند فرزندشان دارای این ویژگی اخلاقی مهم و کارآمد باشد. یک هدف مهم برای آموزش مسئولیت‌پذیری به فرزندان و استفاده از راهکارهای مختلف، آنست که؛
بتوانیم افرادی را به جامعه‌ی بشری تقدیم نماییم که در برابر دیگران و در روابط بین‌فردی و اجتماعی خود؛ احترام به کرامت و‌ حقوق سایر انسان‌ها را مدنظر داشته باشند.

به دو نکته‌ی زیر با دقت توجه کنید:
مسئولیت‌پذیری، صرفا یک مساله‌ی شخصی نیست و فقط بعد فردی ندارد.
مسئولیت‌پذیری صرفا به توانایی عملی و انجام کار، اتلاق نمی‌گردد.
انسان علاوه بر آنکه در برابر خود وظایف و مسئولیت‌هایی را داراست، باید بداند که در برابر دیگران نیز مسئولیت‌ها و وظایفی را برعهده دارد و منظور از این وظایف صرفا کمک‌های عملی نیستند بلکه مقصود آن است که؛ باید از لحاظ اخلاقی نیز نسبت به دیگران، مسئولیت‌ها و‌ تعهداتی را بر دوش خود احساس کند و بتواند محکم پای آنها بایستد. برای داشتن دنیایی سالم از نظر روانی و اخلاقی؛ باید عمیقا بدنبال پرورش فرزندانی مسئولیت‌پذیر باشیم. یک دلیل مهم برای پرورش فرزندان مسئولیت‌پذیر اینست که؛ بتوانیم افرادی مستقل تربیت کنیم. مستقل بودن و داشتن روحیه‌ی استقلال فردی؛ از عوامل مهم جهت مصونیت فرد در برابر آسیب‌های متعدد فکری_اخلاقی می‌باشد.اگر فرزندان ما بطور مداوم از همان کودکی در انجام هر امری به ما وابسته باشند و‌ مسئولیتی به آنها واگذار نگردد؛ بدون شک در آینده نیز نمی‌توانند قدرتمندانه و با تفکر مستقل با موضوعات مختلف روبرو شوند و‌ براحتی تحت تاثیر افراد گوناگون، رسانه‌ها و منابع متعدد قرار خواهند گرفت. آموزش روحیه‌ی مسئولیت‌پذیری از همان کودکی؛ مقدمه‌ای مهم برای پرورش انسان‌هایی مستقل و‌ آزاده محسوب می‌گردد. یک راهکار مفید جهت درونی شدن حس مسئولیت‌پذیری در کودک؛ بیان کارها و‌ صحبت درباره‌ی وظیفه‌شناسی او در جمع می‌باشد. در خیلی از موارد متاسفانه دیده می‌شود؛ والدین صرفا درباره‌ی موضوعاتی که عدم وظیفه‌شناسی فرزندشان را نشان می‌دهند، جلوی دیگران حرف می‌زنند و‌ شکایت و گله می‌کنند.این امر نه تنها باعث تحقیر کودک خواهد شد که، به مرور باعث می‌شود تا کودک خود را با این برچسب بشناسد و‌ دیگر تلاشی برای پذیرش مسئولیت‌های خود و یا انجام وظایفش نداشته باشد.
یک راهکار موثر برای ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در کودکان؛ استفاده از ورزش‌ها و بازی‌های گروهی است. فعالیت‌های گروهی؛ ابزاری عالی برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان هستند. چرا که به آنها این امکان را می‌دهند تا مسئولیت خود و دیگران را به عهده بگیرند. بازی ها و ورزش‌های گروهی به اعتماد و همکاری تمام اعضای گروه نیاز دارند. همچنین عضویت در تیم های ورزشی، مستلزم رعایت نظم و صرف وقت و انرژی‌ست. که این امر در کنار آموزش حس مسئولیت‌پذیری، اهمیت نظم و تلاش را نیز به کودک نشان می‌دهد. فعالیت‌های تیمی همچنین به کودکان رعایت قوانین را یاد می‌دهند. به این ترتیب که؛ از کودکان انتظار می‌رود برای شرکت در بازی‌ها و ورزش‌های تیمی، درست مانند هم تیمی‌های خود، قوانین بازی را رعایت کرده و از آنها پیروی کنند تا تیمشان بتواند به موفقیت دست یابد.‌

چرا لازم است به فرزندمان؛ مسئولیت‌پذیری را آموزش دهیم؟
داشتن آینده‌ی خوب و پرورش افرادی کارآمد و متعهد برای فردای بهتر.
بچه‌ها می‌فهمند و‌ یاد می‌گیرند که در مقابل رفتارها و عملکردشان؛ بازخورد بگیرند. در واقع آمادگی می‌یابند که با پیامد تصمیمات و رفتارهای خود به درستی روبرو شوند و آنها را بپذیرند. با ایجاد حس مسئولیت‌پذیری؛ آنها متوجه می‌شوند که چگونه باید نتایج برخواسته از تصمیمات خود را کنترل و اصلاح کنند.
کودک متوجه می‌شود که توانمند است و نباید خود را دست کم بگیرد و به خود اعتماد می‌یابد. با دادن مسئولیت به فرزندمان براساس توانایی‌های سنی و‌ فردی آنها؛ این پیام را به او می‌دهیم که از عهده‌ی انجام آن کار برمی‌آید و به او اعتماد داریم.
همچنین با دادن مسئولیت‌های مختلف به او کم‌کم متوجه خواهد شد که فرد ضعیفی نیست و قدرت انجام امور متعدد را دارد.
کودک به روش‌های مدیریت کارها؛ دست می‌یابد. وقتی فضای تربیتی براساس آموزش مسئولیت‌پذیری در خانواده شکل بگیرد؛ کودک به مرور یاد می‌گیرد تا در مواجهه با امور متعدد، باید چگونه رفتار کند و در واقع روش‌های کنترل و مدیریت این امور را متوجه می‌شود.

الهه السادات ناظمی- کارشناسی ارشد روانشناسی