به گزارش هفته نامه افق کویر؛ استان یزد به‌واسطه غنای شگفت‌انگیز بناها و بافت‌های تاریخی‌اش مشهور است، اما یکی از ناشناخته‌ترین استان‌های کشور از لحاظ مطالعات باستانشناسی است و اطلاعات مدون و منتشر شده بسیار اندکی از ادوار فرهنگی – تاریخی هزاره‌های قبل این استان، وجود دارد، دلیل این موضوع شاید غنای بافت و بناهای تاریخی زنده این استان یزد باشد که توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. در این شماره به سراغ ” محمد حسین عزیزی خرانقی” رفته و با وی به گفتگو پرداخته که در ادامه می خوانید:
افق کویر: لطفاً خودتان را به طور کامل معرفی بفرمایید:
“محمد حسین عزیزی خرانقی”، دکترای باستانشناسی از دانشگاه تهران، عضو هیئت علمی پژوهشکده باستانشناسی کشور، پژوهشگاه میراث-فرهنگی و گردشگری، تهران
ناشناخته های باستانی استان یزد
افق کویر: محوطه “گور کافر” دقیقاً در کجا واقع شده است؟
محوطه‌گور کافری در فاصله ۵ کیلومتری جنوب غربی شهر بهاباد و غرب و شمال غرب روستای کویجان قرار دارد. فاصله این اثر تا مرکز استان به خط مستقیم ۱۵۶ کیلومتر است. استان یزد یکی از ناشناخته شده‌ترین استان‌های کشور از لحاظ مطالعات باستانشناسی است و اطلاعات مدون و منتشر شده بسیار اندکی از ادوار فرهنگی تاریخی این استان، وجود دارد. دلیل این موضوع شاید غنای فوق‌العاده بافت‌ها و بناهای تاریخی این استان یزد است که همه توجه و اعتبار را به سوی خود جذب کرده است؛ هرچند عدم انتشار دستاوردهای پژوهشی باستانشناسی در این استان نیز می‌تواند یکی از عوامل کم توجهی مسئولین به انجام این گونه مطالعات در این استان باشد. شهرستان بهاباد نیز از این قاعده مستثنی نیست و تقریبا هیچ شناختی از توالی فرهنگی تاریخی استقرارهای انسانی در این شهرستان، وجود ندارد. متاسفانه کمترین میزان بررسی‌های باستانشناسی نیز در سطح کشور به استان یزد اختصاص داشته و عدم انجام بررسی‌های باستانشناسی در استان یزد منجر به عدم شناخت اولیه و پایه‌ای از ویژگی‌های فرهنگی تاریخی و باستان‌شناختی این استان دارد. به هر روی شهرستان بهاباد در شرق استان یزد و هم‌مرز با استان‌های کرمان و خراسان جنوبی است و غنای معدنی، کشاورزی و دامداری این شهرستان، از نقاط قوت آن است.
گورستانی منحصر به فرد
افق کویر: چه مدت زمان صرف بررسی و شناسایی باستانشناسی در این محوطه شده است؟
در بررسی‌های باستان شناسی پیمایشی و فشرده یک ماهه انجام شده در محدوده گور کافری، ۱۷۹۳ قبر در محدوده‌ای نزدیک به هزار هکتار شناسایی شده است. این حجم از تراکم در این وسعت زیاد، گور کافری کویجان را به یک محوطه گورستانی منحصر بفرد تبدیل کرده است.
گورستان ۲هزار ساله
افق کویر: قدمت گورستان: این گورستان متعلق به چه دوره‌ای است؟
مطالعات باستانشناسی فرایندی طولانی مدت است و در حال حاضر بر اساس مطالعات مقدماتی صورت گرفته این محوطه به دوره اشکانی، حدود ۲۰۰۰ سال پیش، منسوب می‌شود.
امکان مطالعات باستان شناسی
در استان یزد فراهم شود
افق کویر: چگونه شد که شما به سمت کشف این گورستان رفتید؟
بنده، به عنوان باستان شناس یزدی سال هاست که در تلاش برای انجام مطالعات باستان شناسی در استان یزد هستم، ولی متاسفانه امکان انجام این موضوع، عموما به دلیل مشکلات بودجه¬ای و عدم تخصیص اعتبار، صورت نپذیرفت؛ ولی خوشبختانه در چند سال اخیر نگاه به مطالعات باستان¬شناسی در استان یزد تغییر کرده و امیدوارم که این تغییر رویه، همچنان ادامه یابد. امیدوارم در سالیان پیش رو امکان انجام مطالعات باستان شناسی گسترده در استان یزد و شناخت ظرفیت های بالای این استان در تحولات فرهنگی – تاریخی کشور، مهیا گردد.
اشیاء مفرغی
افق کویر: یافته‌های باستانشناسی: در اخبار ذکر شده که اشیاء مفرغی کشف شده است. آیا یافته قابل توجه دیگری نیز وجود دارد؟
در مطالعاتی که در محوطه گور کافری انجام شده، بقایای سفالی و آثار مفرغی شامل دستبند، حلقه و انگشتر و مهره های عقیق و خمیر شیشه شناسایی شده است.
گورکافری در فهرست آثار ملی قرار نگرفت
افق کویر: سرقت آثار: آیا صحت دارد که اشیاء تاریخی توسط سارقان با حفاری‌های غیرمجاز به سرقت رفته‌اند؟
متاسفانه این محوطه بیش از ۴ دهه است که مورد حفاری غیر مجاز قرار می گیرد و بیش از ۹۰ درصد گورهای آن تخریب شده اند. علیرغم پیگیری های مداوم و مکرر فرهنگ دوستان و مسئولین محلی به دلیل عدم شناخت و درک صحیح کارشناسی از عملکرد و اهمیت این محوطه شاخص، گور کافری هیچ موقع در فهرست آثار ملی ایران به ثبت نرسید و این موضوع منجر به تشدید حفاری¬های غیر مجاز در این محوطه، گردید.
کاوش ها ادامه دارد
افق کویر: آیا کاوش‌ها در این محوطه به پایان رسیده است یا احتمال ادامه آن وجود دارد؟
پژوهش¬های باستان¬شناسی در محوطه گور کافری و شهرستان بهاباد در ابتدای راه است. در ادامه نخستین گام انجام بررسی¬های باستان¬شناسی فراگیر در شهرستان بهاباد است. کاوش¬های باستان¬شناسی نیز در گور کافری هنوز انجام نشده و می¬بایست حداقل یک یا دو فصل در این محوطه کاوش صورت پذیرد.
کمک یک هنرمند بهابادی
افق کویر: نحوه آشنایی: شما چگونه با محوطه گور کافر آشنا شدید؟
این محوطه ابتدا توسط “سید مصطفی فاطمی” و هنرمندی از دیار بهاباد به بنده معرفی شد. طی بازدیدی که در سال گذشته از محوطه صورت گرفت، محوطه از نزدیک توسط بنده مورد ارزیابی قرار گرفت و طی جلسه¬ای که با برخی از مسئولین بهاباد انجام شد، هماهنگی¬های لازم جهت شروع مطالعات باستان¬شناسی در محوطه گور کافری انجام شد.
یافته ها در اداره کل میراث
استان یزد است
افق کویر: یافته‌های باستانشناسی در حال حاضر کجا نگهداری می‌شوند؟
همه آثار به دست آماده از مطالعات باستان شناسی محوطه گور کافری یزد به امین اموال اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد، تحویل شده است.
برنامه بررسی باستان شناسی محوطه قاضی میر جعفر علیه السلام بافق تدوین گردد
افق کویر: : حفاری در منطقه قاضی میرجعفر: با توجه به وجود گورستان در نزدیکی منطقه قاضی میرجعفر، آیا امکان حفاری در آن منطقه وجود دارد؟
متاسفانه، بنده درباره اثر مورد نظر شما هیچ شناختی ندارم و متاسفانه هنوز توفیق بازدید آثار تاریخی بافق را نداشته ام. هر چند که این شهرستان نیز یکی از مناطق فرهنگی – تاریخی بسیار مهم است. پیشنهاد می شود برنامه بررسی باستان شناسی شهرستان بافق نیز توسط مسئولان محلی مورد پیگیری قرار گیرد.
افق کویر: پیشنهاد برای حفاری: شما به عنوان یک باستان‌شناس، چه راهکاری برای آغاز حفاری‌های اصولی در منطقه قاضی میرجعفر (ع) پیشنهاد می‌کنید؟
باتوجه به عدم شناخت بنده از آثار تاریخی بافق در این زمینه خاص، اطلاعی ندارم. به نظر بنده مهم ترین گام در مطالعات باستان شناسی شهرستان بافق، انجام بررسی باستان شناسی در این شهرستان است.
افق کویر: علت قرار دادن اشیاء در قبرستان: به چه دلیل اشیاء در قبرستان‌ها قرار داده می‌شد؟
انسان همواره مرگ را پایان زندگی خود نمی‌دانسته و همیشه امیدوار بوده که پس از مرگ، باز از خاک برخیزد. از دوره های بسیار قدیمی حدود ۱۵۰۰۰ سال پیش، همیشه به همراه فرد فوت شده آثار و اشیائی که عموما مربوط به زندگی روزمره یا شغل و حرفه او بوده دفن می شده است به امید آن که روزی که مُرده از خاک بلند شد، ابزار و آلات کار و حرفه و خورد و خوراک خود را همراه داشته باشد.
مطالعات باستان شناسی در بافق آغاز شود
افق کویر: سخنی با مردم و مسئولین
متاسفانه در استان یزد و در میان مسئولان و مقامات، “میراث فرهنگی” صرفا منوط به مرمت آثار تاریخی و یا گردشگری شده و هیچ توجهی به مطالعات باستان شناسی در سطح استان نمی شود. در جلسات اخیری که بنده با استاندار و مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد داشته ام، هماهنگی های امیدوارم کننده ای در خصوص شروع مطالعات باستان شناسی شده است. پیشنهاد مشخص بنده به مسئولین شهرستان بافق پیگیری و تأکید بر شروع مطالعات باستان شناسی در این شهرستان است. مرحله اول این مطالعات انجام بررسی های باستان شناسی شهرستان است. پس از تکمیل مطالعات و شناخت پراکنش و دوره های تاریخی و تنوع آثار در شهرستان و تکمیل نقشه باستان شناسی شهرستان، امکان برنامه ریزی و اولویت بندی انجام مطالعات باستان شناسی تکمیلی در سطح شهرستان بافق، فراهم می‌گردد. در صورت تامین اعتبار از سوی مسئولین محلی، امکان برنامه ریزی این مطالعات وجود دارد. بنده نیز با کمال میل آماده هرگونه همکاری جهت شروع این مطالعات می باشم.
اکرم عباسی_ حدیثه امیریان