رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ضمن واکاوی دلایل لرزه‌خیزی ایران در یکسال گذشته، می‌گوید: ۱۷۱ زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سالجاری رخ داده که از این تعداد، هفت زلزله بین بزرگی ۵.۵ تا ۵.۹ بوده، ۱۰ زلزله بین ۵. تا ۵.۵ و ۳۹ زمین لرزه بین ۴.۵ تا ۵ و بقیه بین ۴ تا ۴.۵ ثبت شده است.
به گزارش هفته نامه افق کویر به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، رخداد زلزله‌های قطور آذربایجان شرقی در روزهای آغازین آخرین ماه سال ۱۳۹۸و پیش‌تر از آن زمین‌لرزه‌هایی مانند راور و فاریاب کرمان، دیهوک یزد، لافت هرمزگان، خانه زینان فارس، بافق یزد، برزک، سومار، احمدسرگزاب گیلان، ترکمانچای آذربایجان‌شرقی، سنگان خراسان‌رضوی، قصرشیرین، قلعه‌قاضی هرمزگان و … دلیلی بر لرزه‌خیزی سرزمین ایران و فعالیت گسل‌های پخش شده در سراسر کشور است. رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، می‌گوید: با توجه به لرزه‌خیزی بالای کشور، توجه به خطر زلزله در همه طرح‌های عمرانی و برنامه‌ریزی خرد و کلان هم از ناحیه دولت و هم مردم ضرورت دارد.
بر اساس آمارها و نقشه پهنه‌بندی اگرچه ۹ درصد مساحت سرزمین کشور در منطقه لرزه‌خیز با خطر بالاست اما در همین ۹ درصد مساحت خطر زلزله بالا، ۲۷ درصد جمعیت کشور، ساکن هستند. تنها همین واقعیت نشان از ریسک‌لرزه‌ای در گستره کشور را دارد.
علی بیت‌اللهی رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در همین ارتباط، گفته است: گسل‌های پخش شده در سرزمین ایران، لرزه‌زا و در سراسر فلات ایران توزیع یافته‌اند، به جز نواحی کویری ایران که آن هم به دلیل پوشش و عدم امکان مطالعات، از نظر پوشش گسلی تنک است، سایر نواحی ایران و به ویژه نواحی با تمرکز جمعیتی بالای کشور، منطبق بر امتداد گسله‌های لرزه‌زا است.
بر اساس برآوردها طول کل گسل‌های اصلی و شناخته شده ایران، بیش از ۴۰ هزار کیلومتر (حدود محیط کره زمین) بوده که این شاخص نیز نشانه بارزی از خطر بالای زلزله در کشور را نشان می‌دهد.
زلزله‌های یکسال اخیر ایران
به گفته رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، از اول سال ۱۳۹۸، در گستره ایران، بر اساس اطلاعات زلزله‌های ایران (مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران)، ۳۰۱۱ زلزله با بزرگی ۲.۵ و بالاتر رخ داده است(شکل۱). بزرگترین زلزله‌های سال ۱۳۹۸ تا اوایل اسفندماه دو زلزله قطور و ترکمانچای با بزرگی ۵.۹ در استان‌های آذربایجان‌غربی و شرقی است که هر دو این زمین‌لرزه‌ها با خسارت‌های قابل‌ملاحظه‌ای در مناطق روستائی همراه بوده است. همچنین علاوه بر این زلزله‌ها، زمین‌لرزه سنگان خراسان‌رضوی با بزرگی ۵.۸ در ۱۲ دی امسال، زلزله لافت با بزرگی ۵.۷ در ۲۷ اسفند مسال و زلزله مسجدسلیمان با بزرگی ۵.۷ در تاریخ۱۷ تیر امسال از جمله زلزله‌های نسبتا بزرگ سال ۱۳۹۸ هستند. همچنین، آخرین زمین‌لرزه مورد بررسی، زلزله بندر لافت-سوزا در استان هرمزگان با بزرگی ۴.۱، در ۶ اسفند امسال است.
شکل۱- توزیع زلزله های با بزرگی ۲.۵ و بالاتر در سال ۱۳۹۸ در گستره ایران( ۳۰۱۰ زلزله)
توزیع زلزله‌های با بزرگی ۲.۵ و بالاتر در سالجاری که در شکل ۱ نشان داده شده است، حاکی است که حدود ۵ درصد زلزله‌ها را زمین‌لرزه‌های با بزرگی ۴ و بزرگتر از آن تشکیل داده است. تعداد زلزله‌های کوچکتر از ۴ حدود ۲۸۶۰ زمین‌لرزه است که بیانگر تعداد فراوانی خرد لرزه‌ها در گستره ایران هستند.
بیت‌اللهی می‌گوید: رخداد زلزله‌های کوچک شاید از نظر تاثیرگذاری بر ساختمان‌ها، مهم تلقی نشود، اما از آن نظر که بیانگر فعال بودن گسله‌های ایران زمین هستند بسیار مهم بوده وارزیابی روند رخداد آنها می‌تواند در تعیین مناطق فعال لرزه‌ای مفید باشد.
در شکل ۲ پراکنش زلزله‌های با بزرگی ۴ و بالاتر نشان داده شده است.
مطالعات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نشان می‌دهد که ۱۷۱ زلزله در داخل مرز خاکی و آبی کشور در سالجاری رخ داده است. از این تعداد، هفت زلزله بین بزرگی ۵.۵ تا ۵.۹ بوده، ۱۰ زلزله بین ۵. تا ۵.۵ و ۳۹ زمین لرزه بین ۴.۵ تا ۵ و بقیه بین ۴ تا ۴.۵ بوده اند.
رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه یادآور شده است که براساس نحوه پراکنش زمین‌لرزه‌های ۴ و بالاتر که درشکل ۲ نمایان است، در سال ۱۳۹۸، غرب و جنوب‌غرب و جنوب ایران، فعالیت نسبی قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به سایر نقاط کشور داشته است که روال شناخته شده‌ای در لرزه‌خیزی فلات ایران است.
شکل۲- پراکنش زلزله های با بزرگی ۴ و بالاتر در سال ۱۳۹۸ در گستره ایران
در شکل ۳ نمودار ستونی رخداد ماهانه زلزله‌های بالای ۴ ایران نشان داده شده است.
مطالعات بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی که در شکل ۳ مشخص شده نشان می دهد که تعداد رخداد زلزله‌ها در ماه آبان بیشتر از سایر ماه‌های سال است. رخداد زلزله های اوایل اسفندماه نیز نشان می‌دهد که این ماه نیز تعداد زلزله‌های بالای ۴ بیشتری خواهد داشت.
شکل۳- نمودار ستونی رخداد ماهیانه زلزله های با بزرگی ۴ و بالاتر ایران در سال ۱۳۹۸
شناسایی ۱۰ میلیون واحد مسکونی فاقداسکلت در کشور
بیت‌اللهی در تحلیل نمودارها گفته است: با توجه به وضعیتی که در شکل‌های ۱ تا ۳ نشان داده شد، لازم است به کیفیت ساختمان ها و به ویژه ساختمان‌های مسکونی نیز توجه جدی شود. هر چند که روند ساخت ساختمان‌های شهری و روستائی به سوی تیپ اسکلت‌دار بوده و تعداد ساختمان‌های فاقد اسکلت کمتر از سال‌های قبل می‌شود، اما در حال حاضر نیز بر اساس آمار آخرین دوره آماری (سال ۱۳۹۵)، از حدود ۲۳ میلیون واحد مسکونی، حدود ۱۰ میلیون واحد مسکونی فاقد اسکلت هستند که در مقابل رخداد زلزله‌ها مقاوم نیستند.
رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات تاکید می‌کند که در شهرهای بزرگ، بافت‌های فرسوده تقریبا تغییر قابل ملاحظه‌ای نشان نداده و از جمله بافت‌های آسیب پذیر هستند. علاوه بر بافت فرسوده، حاشیه‌نشینی و اسکان حاشیه‌نشینان در سکونتگاه‌های فاقد کیفیت و نامقاوم در برابر زلزله در اطراف شهرهای بزرگ نیز یک مشکل جدی است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پیشنهاد کرده است: باید ساختمان‌های خشت و گلی، سنگ و خشت، آجر و آهن و مواردی مثل این نوع از ساختمان‌ها را که دارای آوار سنگینی نیز در زمان رخداد زلزله هستند، در کل کشور و به ویژه در روستاها از میان برداریم. جایگزین این ساختمان‌ها، می‌توان واحدهای دارای اسکلت و مهندسی‌ساز ایجاد کرد که با احداث آنها می‌توان، تلفات زلزله‌ها را در کشور به حداقل رساند.