تهران- ایرنا- پروین اعتصامی از شاعران برجسته ایران معاصر به شمار می رود که با سرودن شعرهایی خلاقانه، تعلیمی و با بکارگیری زبان فصاحت و بلاغت توانست فصل نوینی را در عرصه ادبیات این مرزوبوم بگشاید و قابلیت ها و توانمندی های یک بانوی شاعر را به تصویر بکشد و بدین گونه ستاره پرفروغ چرخه ادب و شعر فارسی لقب بگیرد.
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ ادبیات چون گنجینه ای از رویدادها، ارزش ها، آداب، رسوم و پیشینه تاریخی یک ملت محسوب می‌شود. آثار ادبی و جلوه تحولات آن در نظم و نثر، قالب تاریخ، فلسفه، رمان، تمثیل و شعر همواره با مفاهیم نمادین و سمبولیک مورد توجه مردم در هر عصر و زمانی بوده تا جایی که به عنوان کانون تبلور اندیشه‌های فردی و اجتماعی در اعتلای فرهنگ جامعه تاثیر بسزایی داشته است. شاعران و نویسندگان به هنگام خلق آثار ادبی، سخن گفتن را نوعی آشکار ساختن منزلت ها، تعهدها و مسوولیت های لازم بر خود می‌شمردند و این مساله در نهاد ادبیات به صورت تجربیات فکری و عینی تجسم می یابد.
در میان شاعران کهن و معاصر ایرانی که به موضوع اخلاقی و مضامین اجتماعی پرداخته اند شاید تنها نامی که به ذهن ها خطور می کند، پروین اعتصامی شاعر بزرگ زن ایرانی است که توانست پایه گذار زبان جدیدی در ادبیات فارسی شود.
رخشنده اعتصامی مشهور به پروین در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ خورشیدی در تبریز و خانواده ای اهل ادب و هنر چشم به جهان گشود. از این رو پروین از کودکی با چهره های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در کنار پدر و استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار فراگرفت.
او با پایان بردن دوران تحصیل، کتابدار کتابخانه دانشرای عالی تهران شد. او از همان ابتدا به دنیای شعر روی آورد و چندین شعر در قالب قصیده، قطعه، غزل و مثنوی به سبک عراقی سرود. نوآوری در شعرهای وی از نکته های جالب توجه به شمار می رود که با خواندن شعرهایش می توان به آسانی به این مهم پی برد.
اعتصامی در دوران کوتاه زندگی خود توانست به بهترین شکل، قابلیت ها و توانمندی های یک بانوی شاعر را در به تصویر کشیدن رنج انسان از درد، جور و بیداد به اثبات برساند. «ای مُرغک خُرد ز آشیانه، پرواز کن و پریدن آموز؛ تا کی حرکات کودکانه؟ در باغ و چمن چمیدن آموز؛ رام تو نمی شود زمانه، رام از چه شدی؟ رمیدن آموز» از جمله شعرهای معروف او به شمار می رود که در سنین پایین سروده شد.
پروین اعتصامی بسیاری از شعرهای شاعران بزرگی چون مولانا، سعدی و حافظ را حفظ بود. او از کودکی تا ۳۵ سالگی که چشم از جهان فرو بست غَرق در دنیای شاعری بود و لحظه ای از طبع شاعرانه و عشق به سرودن در او کم نشد.
«فرزانه فیروزبخش» شاعر و پژوهشگر فرهنگ و ادب فارسی، معتقد است که مناظره مهم ترین رویکرد در شعرهای پروین اعتصامی بود. او با سرودن شعرهای خلاقانه به اعتراض اجتماعی روی آورد که در بیشتر شعرهای او نگرانی و دغدغه موج می زند زیرا وی می خواست با حمایت از مردم، حاکمان را از ظلم ها و بی عدالتی های خود آگاه کند. در ادامه گفت وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا را با این شاعر و پژوهشگر فرهنگ و ادب فارسی می خوانیم.
** مناظره نخستین ابتکار پروین اعتصامی در سرودن شعر
فیروز بخش با اشاره به این که پروین اعتصامی به عنوان نخستین زن در دنیای شاعری است که با نوگرایی در مضامین شعری فصل جدیدی را در این عرصه گشود، گفت: شاعران بنام در تاریخ معاصر کشور نسبت به نوآوری و ابتکار پروین در زمینه ادبیات اتفاق نظر دارند و همگی او را ستاره پرفروغ چرخه ادب و شعر می دانند. فصاحت، ساده نگاری و بلاغت از جمله ویژگی های شعری این شاعر به شمار می رود. پروین در همان مدت کوتاهی که زندگی کرد فنون مختلفی را آموخت و ناب ترین شعرها را در فن مناظره سرود. تخیل، تمثیل، تشبیه و تشخیص و بی پیرایگی نیز از جمله مواردی است که در شعرهای پروین به وضوح دیده می شود.
** استفاده از شخصیت های نمادین یا سمبولیک در شعرهای پروین
وی، استفاده از چهار محتوای حماسی، غنایی، داستانی و تعلیمی را از مهم ترین اصول در ادبیات دانست و اظهار داشت: در ادبیات فارسی چه در زمان های کهن یا بعد از آن این چهار محتوا از مهم ترین اصول شعری به شمار می روند. البته این موضوع در کشورهای اروپایی و لاتین زبانان نیز وجود دارد. استفاده از شخصیت های انسانی و حقیقی در بسیاری از آثارهای اندرزگونه به وضوح دیده می شود. او در واقع می خواهد با بکارگیری موجودات نمادین و طنز مشکلات و دغدغه های مردم را بازگو کند. در این سبک شعری، رفتار انسانی مورد نقد و سنجش قرار می گیرد و نیکی، زشتی و حسد، مروت و انصاف، کمالات و رذایل اخلاقی و … در قالب داستان به زبانی غیرمستقیم و با به کارگیری روش‌های هنرمندانه به مخاطب عرضه می‌شود.
** پروین اعتصامی، پایه گذار سنت واقعی ادبیات تعلیمی
فیروزبخش در ارتباط با نوع سروده های اعتصامی خاطر نشان کرد: بسیاری از شاعران مانند سعدی، نظامی گنجوی، مولانا، سنایی و … در شعرهای خود از جنبه های نمادین به وفور استفاده می کرده اند اما در میان شاعران معاصر تنها پروین اعتصامی بود که سنت واقعی ادبیات تعلیمی را برگزید و این سبک را به خود اختصاص داد. همین مساله سبب شد تا او را به یگانه شاعر زن برجسته ایرانی تبدیل کند. لفظ و فن شعرهای پروین که همگی با حسن انتخاب کلمات و جملات به کار گرفته می شد، نتیجه سال ها ممارست و معاشرت او با ادیبان و سخنوران بوده است.
** استعداد ذاتی پروین شخصیت ادبی او را ساخت
این پژوهشگر ادبی، رشد و پرورش پروین اعتصامی در خانواده ای از اهل هنر و ادب را بسیار مهم دانست و افزود: پروین در خانواده ای که پدر او ادیب و مادرش شاعر بود، رشد یافت و پرورش استعدادهای او ناشی از همین عامل بود. یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار اوضاع سیاسی و اجتماعی بر حوزه اندیشگی پروین است زیرا او در دورانی زندگی می‌کرد که مردم ایران دوره بیداری را پشت سر گذاشته بودند. اعتصامی شعرهای محمدتقی بهار و میرزاده عشقی را بسیار ارزشمند می دانست و معتقد بود که این شعرها حاصل تجربه و سختی های بزرگ سیاسی و اجتماعی این شاعران به شمار می رود که به رشته تحریر درآمده است و از اهمیت بالایی برخوردار هستند. تقلید، استفاده و توجه به آثار اروپایی از مهم ترین منابعی بودند که پروین از آنها بهره می برد و همین موارد در تحلیل، تفکر و رشد عواطف او بسیار تاثیر داشت.
همچنین ظلم ستیزی و مبارزه با ریاکاری با بیان سخنانی کوبنده و رسوا کننده از جمله ویژگی های شعری این شاعر بلندآوازه محسوب می شود که به عقیده او همه در مقابل مردم متعهد هستند چه بسا بخواهند در دفاع از زبان شعر استفاده کنند تا آینه ای برای انعکاس ظلم و ستم باشند. نمونه بارز این سخن در شعر «اشک یتیم» پروین به وضوح دیده می شود که برای نخستین بار در مجله بهار منتشر شد.
** مناظره در شعر فارسی
شاعران از زبان ۲ یا چند شخصیت همیشه برای مناظره در برابر یکدیگر استفاده می کنند تا سرانجام برتری یکی از آنها ثابت شود. مناظره کنندگان بیشتر انسان، اشیا، جانوران یا مفاهیم هستند. از این جهت مناظره نوعی تمثیل و گاه یکی از انواع استعاره به شمار می رود. این موضوع وضع جامعه را با بیان اندرزی به نقد می‌کشاند و خمیر مایه اصلی این نوع ادبیات را تشکیل می‌دهد. دیالوگ بزرگ ترین حُسن شعری پروین محسوب می شود. شاعران جوان امروزی نیز می توانند با الگوگیری از رویه پروین شعرهای خود را به صورت جواب و سوال بگویند. البته نباید تنها صِرف به تقلید باشد، بلکه باید با فکر و نبوغ اندیشه از این شیوه پسندیده در شعرهای خود استفاده کنند.
فیروزبخش در پایان جایگاه ویژه و عظمت خاص پروین اعتصامی را در دنیای شاعری مهم دانست و گفت: پروین در شعرهای خود سمبولیک را خلق کرد و به دنیای شعر و ادب جایگاه ویژه ای بخشید. نشان دادن آزادی با بیان متون بسیار زیبای ادبی همه نشان از طبع بلند او دارد و چنان ارتباط تنگاتنگ و عمیقی برقرار کرده است که در آن ساده زیستن و ساختن با زمانه و برخورداری از آزادگی را به ارمغان می‌آورد. شاعران و جوانانی که می خواهند قدم در این راه بگذارند و با استفاده از مضامین نو همچون عدالت، استواری، درستی و دفاع از مظلوم باید با رعایت تمام مسایل اخلاقی و اجتماعی در شعرهایشان پیوند خود را با شاعران بزرگ و نامی کشور همچون پروین همچنان حفظ کنند.
