گربه‌هایی که در زیستگاه‌های مختلف ایران به‌صورت وحشی زندگی می‌کنند تفاوت‌های زیادی با هم دارند که ممکن است گونه‌ها و یا زیرگونه‌های جدیدی باشند. به‌منظور تعیین جایگاه رده‌بندی گربه‌های ایران انجام مطالعات موروفولوژیکی و ژنتیکی ضروری است. برای مثال گربه‌هایی که در نزدیک شوشتر، اهواز و دهلران مشاهده می‌گردند شباهت زیادی به زیرگونه آفریقایی (F.s.lybica) دارند، در این گربه‌ها موها کرم رنگ، خال‌ها و نوارها بسیار کمرنگ و در برخی نامشخص است. گربه‌هایی که به تازگی عکس آنها در مناطق بجستان و سبزوار در استان خراسان گرفته شده است شباهت زیادی به زیر گونه استپی (F.s.ornata) دارند. در این گربه‌ها زمینه بدن زرد با نوارهای طلائی بر روی بدن است. این گربه نیز شباهت زیادی به گربه اهلی دارد. اکثر گربه‌های مناطق شمالی و نمونه‌هایی که به‌تازگی در منطقه دره انجیر یزد، بندر لنگه، جاسک و پارک ملی سرخه حصار مشاهده گردیده‌اند شباهت زیادی به زیرگونه اروپایی (F.s.sylvestris) دارند. در این گربه‌ها حدود ۱۲ نوار و یا خال‌های تیره و یا کمرنگ در ۲ طرف بدن وجود دارد، ۵ تا ۶ نوار طولی نیز اغلب در جلو صورت مشاهده می‌شود که تا پشت گردن ادامه می‌یابد. تفاوت گربه‌های وحشی با گربه اهلی داشتن دم کوتاه‌تر، کلفت‌تر، پشمالوتر با حلقه‌های مشابه و قسمت انتهایی سیاه‌رنگ است. علاوه بر گربه‌های فوق انواع گربه‌های دیگری نیز مشاهده می‌شود که به نظر می‌رسد بعضی از آنها هیبرید با گربه اهلی و برخی دیگر گربه‌های اهلی بازگشته در طبیعت (Feral) هستند. در جزیره اشک واقع در پارک ملی دریاچه ارومیه تعدادی از این گربه‌ها مشاهده گردید.
ویژگی‌های ظاهری گونه گربه وحشی
طول سر و بدن ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر، طول دم ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر، ارتفاع بدن ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر و وزن ۳ تا ۶ کيلوگرم است. دمی پرمو و بلند با نوک پهن و معمولا سياه‌رنگ، پوزه کوتاه، چشم‌های درشت، گوش‌های بزرگ و مثلثی شکل و دست و پای بلند و باريک دارد. رنگ بدن بسيار متغير، از قهوه‌ای تا خاکستری است. اغلب گربه‌های وحشی ایران، روی بدن خال‌های مشخصی دارند. از اجداد گربه اهلی بوده و می‌تواند با آن جفت‌گيری کند. جثه گربه وحشی بزرگ‌تر و خال‌های روی بدن بيشتر است.
ویژگی‌های زیستی گونه گربه وحشی
گربه وحشی شب‌گرد است. اوایل غروب و صبح زود فعالیت بیشتری دارد. در هوای ابری و سرد و در فصل جفت‌گیری، گاهی روزها نیز مشاهده می‌شود. به مناطق مرطوب علاقمند بوده، ولی در بيابان‌های خشک نيز قادر به بقاء است. معمولا تنها زندگی می‌کند و مخفی‌زی است. اغلب در حفره‌های طبیعی، زیر بوته‌ها و سوراخ درختان لانه می‌سازد. به سرعت از درختان بالا می‌رود. ممکن است در یک شب تا ۱۰ کیلومتر مسافت را طی کند. اکثر خصوصیاتش شبیه گربه اهلی است (مانند گربه میومیو می‌کند، در موقع دعوا پشت خود را قوز و موها را سیخ می‌کند).
تغذیه گربه وحشی
از پستاندارن کوچک، پرندگان و تخم و جوجه آنها، خزندگان، ماهی، قورباغه، حشرات و حیوانات اهلی از قبیل مرغ و خروس، بزغاله و گاهی مواد گیاهی تغذیه می‌کند. برای شکار طعمه ابتدا دزدانه به آن نزدیک می‌شود، سپس با چند پرش طعمه خود را می‌گیرد. این حیوان مانند گربه اهلی با طعمه گرفتار بازی نمی‌کند. همچنین مانند گربه اهلی معمولاً روی مدفوع خود را نمی‌پوشاند.
تولیدمثل گربه وحشی
معمولا در زمستان جفت‌گيری می‌کند. در این فصل بین نرها نزاع‌هایی درمی‌گیرد. پس از ۵۸ تا ۶۲ روز، ۲ تا ۴ و به ندرت ۸ توله کور به دنيا می‌آورد. توله‌ها ۸۰ تا ۱۲۰ گرم وزن داشته و پس از ۹ تا ۱۱ روز چشمان‌شان باز می‌شود. توله‌ها تا ۳ ماهگی شیر می‌خورند و در سن پايين، يعنی ۵ تا ۱۰ ماهگی از مادر مستقل شده و در ۹ تا ۱۲ ماهگی بالغ می‌شوند.
طول عمر گربه وحشی
در طبیعت ۱۱ و در اسارت تا ۱۵ سال عمر می‌کند. طعمه‌خواران شناخته شده این گونه شامل گربه‌سانان بزرگ، عقاب طلایی و سگ‌های اهلی هستند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی گربه وحشی در ایران
گربه وحشی در انواع زيستگاه‌های جنگلی، کوهستانی، استپی، بيابانی، تپه‌ماهوری و حتی نزديک مناطق مسکونی هم زندگی می‌کند و در تمام استان‌های کشور، به جز استان‌های شمالی کشور یافت می‌شود.
پراکنش جهانی گربه وحشی
گربه وحشی در دنیا در قاره‌های آفریقا، اروپا و آسیا پراکندگی دارد.
آثار و نمایه‌های گربه وحشی
ردپا گربه وحشی: گربه وحشی دارای ۵ انگشت در دست و ۴ انگشت در پا است. انگشت داخلی در دست‌ها نسبت به انگشتان دیگر در بالا قرار دارد، به‌گونه‌ای که اثری بر روی زمین باقی نمی‌گذارد. در کف هر دست و پا ۴ پینه انگشتی کاملاً تکامل یافته و ۱ پینه مرکزی با ۳ برجستگی وجود دارد. چنگال‌ها بلند و نوک‌تیز هستند و به‌گونه‌ای روی انگشتان قرار دارند که به هنگام راه رفتن اثری بر روی زمین بر جای نمی‌گذارند. ردپاها به علت ویژگی‌هایی مانند طرح کلی تقریباً دایره‌ای شکل آن، پینه‌های کاملاً مشخص و نبودن اثر چنگال‌ها، کاملاً واضح و قابل تشخیص هستند. ردپای گربه وحشی معمولاً دارای طول تقریبی ۴ سانتی‌متر و عرض ۳٫۵ سانتی‌متر است.
الگوی ردپای گربه وحشی: هنگامی که حیوان بر روی زمین سفت و سخت راه می‌رود پا معمولاً در جلوی اثر دست قرار گرفته و در زمین پوشیده از برف بر روی اثر دست قرار می‌گیرد. طول گام تقریبا ۳۰ سانتی‌متر و فاصله بین ۲ پا مشخص و واضح است. هنگام یورتمه‌رفتن، پاها روی اثر دست قرار می‌گیرد و طول گام ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر افزایش می‌یابد. در این هنگام فاصله بین ۲ پا کمتر شده و رد پاها تقریباً در یک‌خط قرار می‌گیرند. ردپای حاصل از یورتمه رفتن گربه وحشی بسیار شبیه به ردپای روباه در برف است که از طریق اندازه ردپا و طول کم گام‌ها قابل تشخیص است. حرکت آن هنگام فرار کردن به صورت پرش‌هایی با طول‌های متفاوت است.
سرگین گربه وحشی: سرگین گربه وحشی سوسیسی شکل است و معمولاً ۶ تا ۸ سانتی‌متر طول و ۱ تا ۱٫۵ سانتی‌متر ضخامت دارد، اگرچه تا حدی می‌تواند آبکی باشد. آنها در چاله‌های کوچک که با پنجه جلوی خود در زمین یا برف کنده‌اند سرگین خود را دفع می‌کنند. با ادرار که بوی تند و شدید مانند سرگین‌ها دارد نیز به همین روش برخورد می‌کنند. گربه وحشی سرگین و ادرار خود را در داخل قلمرو خودش به این روش پنهان می‌کند ولی در مرزهای قلمرو، سرگین‌ها به طور واضح و آشکاری بر روی تنه درختان، سنگ‌ها و مکان‌هایی شبیه به آن گذاشته می‌شوند (همانند روباه). در اینجا بوی شدید سرگین‌ها برای هشدار و اخطار به دیگر گربه‌های وحشی در محدوده قلمرو به کار می‌رود.
وضعیت حفاظتی گربه وحشی
به احتمال زیاد تصادفات جاده‌ای مهم‌ترين عامل کاهش جمعیت گربه وحشی در ايران است. به نظر می‌رسد در حال حاضر آمیزش با گربه‌های اهلی، با سرعت چشم‌گیری کاهش خلوص ژنتیكی گربه‌های وحشی در بسياری از مناطق پراکندگی آن، از جمله ايران را در پی داشته‌است. در طبقه کمترین نگرانی (LC) فهرست سرخ IUCN و پيوست II کنوانسيون CITES قرار دارد. به‌نظر می‌رسد که برخلاف ساير گربه‌سانان درحال حاضر به برنامه حفاظتی ویژه‌ای نياز نداشته باشد. با توجه به اینکه منابع مختلف تا ۳ زیرگونه، گربه وحشی را از ایران گزارش می‌کنند، بررسی دقیق ژنتیکی نمونه‌های سراسر ایران به مشخص‌تر شدن نحوه پراکندگی این زیرگونه‌ها کمک خواهد کرد. تاکنون اکثر نمونه‌های یافت شده از ایران به زیرگونه آسیایی (F.s. ornata) نزدیک‌تر بوده‌اند.
