فرهنگ نوروزی

به گزارش هفته نامه افق کویر؛ یکی از رازهای نهفته در نوروز که سبب ماندگاری و فر و شکوه آن پس از هزاران سال شده این است که نوروز تنها یک رویداد فرهنگی یا باورپذیر نیست، بلکه از دیدگاه کشورداری(سیاسی)، بازرگانی، گروهی، هنری، آیینی، دینداری، ادبی و همۀ زمینه های دانشورانه و شادی بخش، شایستۀ بررسی است. این آیین گسترده و پایدار تاکنون در همۀ هنجارهای زندگی مردم هنرنمایی کرده است. نوروز رویدادی بزرگ به شمار می آید که هر ساله میلیون ها نفر را در سرتا سر جهان زیر سایۀ مهر خود می آورد. ویژگی بزرگ نوروز آن است که همۀ مردم به آن دلبستگی دارند. نژاد، دین، زبان و جایگاه گروهی، گزینش برگزاری این جشن بزرگ نیستند. تا به امروز هر کسی بنا بر توانایی خود در نگهداری و گسترش این فرهنگ بزرگ تلاش کرده است. بنا بر باور نیاکان ما، فروردین و ماه فروردین از آنِ فَرِوَهْرهای پاک است. از زمانی که کارنامۀ گذشتگان(تاریخ) به یاد دارد، نوروز وابسته به پادشاهان پیشدادی کیومرث، هوشنگ، تهمورث، فریدون، کیخسرو و دیگران بوده است.

رویدادهای ایرانی و اسلامی وابسته به نوروز
نوروز در باور مردم ما، تا آنجا پیش رفته که بیشتر رویدادها را به آن وابسته می دانند. در نوشته های پهلوی رویدادهایی مانند: بر فراز رفتن مهری و مهریانه از زمین، روز آفرینش انسان، روزی که کیومرث (نخستین انسان) پدیدار آمد، روز بر تخت نشستن جمشید، زادروز و بالا رفتن (عروج)کیخسرو، روز خون خواهی سیاوش به دست کیخسرو، روز خون خواهی ایرج به دست منوچهر، روزی که زرتشت از اورمزد پیام دریافت کرد، روز دینداری گشتاسپ، روزی که سام نریمان آژی دهاک را کشت؛ همه در نوروز رخ داده است.
همچنین رویدادهایی در نوشته های اسلامی به نوروز پیوند داده شده است: آفرینش و فرود(هبوط) آدم، نشستن کشتی

نوح بر کوه «جودی»، پیدا شدن انگشتر گم شده سلیمان پیامبر، آشکار شدن جبرئیل بر پیامبر اسلام، بعثت حضرت محمد، پیمان گرفتن حضرت محمد از جنیان در «وادی جن»، روز غدیر خم، روزی که حضرت علی بر شانه پیامبر بت های کعبه را فرو افکند، روزی که امام زمان بر دجال پیروز شوند.

آیین نوروز
مردم باهوش و زیرک ایران برای نگهداری و گسترش فرهنگ نیاکان خود، در زمان هایی که مورد دست درازی بیگانگان قرار می گرفتند؛ از هر راهی برای نگهداری آیین خود بهره می بردند. یکی از چشمگیرترین آیین های نوروزی، چیدمان سفرۀ هفت سین (هفت شین) است. هر آنچه در سفره چیده می شود، پیوستگی با آیین گروهی دارد و یادآور کارهای ویژه ای است از نیاکان ما. آنها بهترین داده های ایزدی را که در خاک مشگبوی ایران می روئیده، در سفره می چیدند و این روش زیبا همچنان انجام می¬گیرد.

نوروز از ساز و نوای ایرانی دور نمانده است: ناز نوروز، یاد نوروز، ساز نوروز، نوروز خردک، نوروز بزرگ، نوروز صبا، نوروز اصل، نوروز بیاتی، نوروز رهاوی، نوبهار و… نواهایی بوده که انجام می شده و هنوز هم می شود.
آیین های بسیاری پیش و پس از نوروز به انجام می رسیده است: چهارشنبه سوری، آتش افروزی، بلاگردانی، کوزه شکستن، اسپند دودکردن، آب قلیا و دباغ خانه، به صحرا رفتن، تخم مرغ شکنی، شال اندازی، بخت گشایی، فال گیری، آجیل چهارشنبه سوری، نیایش نوروزی، آش مراد، قاشق زنی، جشن مردگیران، ننه سرما و عمونوروز، حاجی پیروز، سیزده به در، سیزده به در چارده به جا، سبزه های نوروزی و… از آیین های نیک نوروزی ایرانیان است.

نیایش نوروزی روشی است کهن در بین ایرنیان. از آنجا که مردمان ما همیشه سپاسدار یزدان بزرگ بوده اند؛ در جشن های بزرگ خود، پیش از خواب، پس از خواب، پیش و پس از خوردن خوراک و آغاز کار روزانه، دست به درگاه خدا بلند می کردند و نیایش می خواندند. در پایان این نوشتار، نیایش نوروزی که به پارسی برگردانده شده است را برای شما خوبان می آوریم.

پس آنگاه که بر سر سفرۀ هفت سین نشستید، در واپسین گاه سنج سال، دست به درگاه خدا بلند کنید:
« پروردگارا، تو را سپاس می‌گوییم که هنجار راستی را بنیاد نهادی.
زمین و آسمان، آب و گیاهان را آفریدی.
با مهر خود، روشنایی و شادی را برای زندگی مردم پایدار ساختی.
به ما آموختی تا بامنش نیک به تو نزدیک شویم.
باگفتار نیک، آیین راستی را گسترش دهیم و با کردارنیک، سازنده و سودرسان باشیم.
اکنون که با گردش زمان، روزگاری تازه فراهم گشته است، با دست های برافراشته تو را نیایش می‌کنیم.
برآنیم تا با کارهای درست خود که از دانایی و خرد سرچشمه می‌گیرد، روان هستی را خشنود سازیم.
ای اهورامزدا. آرامش و آسایش را برای نیکوکاران جهان افزون گردان.
دیرزیویم، درست زیویم، شاد زیویم، تازیویم به کامه زیویم، گیتی‌مان به کامه باد به کامه تن، مینومان به کامه باد به کامه روان. »

بن مایه:
– وجدانی؛ بهروز، (بهمن و اسفند ۱۳۷۹)، « جغرافیای نوروزی» ، کتاب ماه هنر، ص ۵۵٫
– تارنمای امرداد، نوروز ۱۳۹۹ ( ۲۶۶۲۵ https://amordadnews.com/ )

پژوهش و نگارش : عالیه نقیب الذاکرین بافقی (مهرگان)