گونه شاه روباه Vulpes cana
نام فارسی: شاه روباه (روباه افغانی)
نام علمی: Vulpes cana
شاه روباه کوچک‌ترین روباه ایران و زیباترین آنها است. در ناحیه صورت، معمولاً دو نوار سیاه وجود دارد که از چشم‌ها به طرف بینی امتداد یافته‌اند. دم بلند و بسیار پرمو، گوش‌ها بزرگ و در قاعده بسیار پهن می‌باشند. رنگ پشت گوش‌ها قهوه‌ای متمایل به خاکستری است. موهای بدن بسیار نرم و انبوه هستند، رنگ موهای پشت معمولاً خاکستری تیره با نوک سفید، در ناحیه ستون مهره‌ها کاملاً قهوه‌ای و روی دم سیاه‌رنگ است. برخلاف سایر روباه‌های ساکن در نواحی بیابانی کف پاهای شاه روباه فاقد مو می‌باشد.
ویژگی‌های ظاهری گونه شاه روباه
طول سر و بدن ۳۴ تا ۴۷ سانتی‌متر، طول دم ۲۶ تا ۳۶ سانتی‌متر، ارتفاع بدن ۲۶ تا ۲۸ سانتی‌متر و وزن ۰٫۷ تا ۱٫۶ کیلوگرم است. نر و ماده هم‌شکل هستند. کوچک‌ترین روباه ایران محسوب می‌گردد. با رنگ تیره، دم بزرگ و حجیم (تقریبا به اندازه جثه جانور) و بدون لکه سفید انتهایی از سایر روباه‌ها قابل تمایز است. گوش‌ها پهن و کشیده و پوزه کوتاه است. موهای پشت بدن پرپشت و به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای است که با موهای بلند و سیاه رنگ آمیخته شده و زیر بدن زرد تیره است. سر و گردن به رنگ خاکستری است و نوار تیره‌ای از گوشه داخلی چشم‌ها تا دهان امتداد دارد.
ویژگی‌های زیستی گونه شاه روباه
به صورت انفرادی زندگی می‌کند. شب‌گرد و به‌ندرت در روز مشاهده می‌شود. در زمستان فعالیت در اوایل صبح و غروب بیشتر می‌شود. مهاجرت چندانی ندارد. بسیار بازیگوش و باهوش است. می‌تواند مدت‌ها با سرعت ۵۰ کیلومتردرساعت بدود.
تغذیه شاه روباه: همه چیزخوار است اما عمدتا از حشرات و گیاهان و همچنین جوندگان، پرندگان و به ندرت خزندگان تغذیه می‌کند و به ندرت آب می‌نوشد.
تولید مثل شاه روباه: تک‌همسر است و در زمستان جفت‌گیری می‌کند. دوره بارداری ۵۰ الی ۶۰ روز به طول می‌انجامد و ۱ الی ۳ نوزاد با وزن تقریبی ۵۰ الی ۱۰۰ گرم به دنیا می‌آورد. نوزادان با موهای نرم و سیاه‌رنگ متولد می‌شوند و ۶ الی ۸ هفته از شیر مادر تغذیه نموده و در ۱ سالگی بالغ می‌شوند.
طول عمر شاه روباه: کمتر از ۵ سال در طبیعت و ۶ سال در اسارت عمر می‌کند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی شاه روباه در ایران
شاه روباه در زیستگاه‌های نیمه بیابانی، استپی و کوهستانی خشک زندگی می‌کند. اما از درخت‌زارهای منطقه حفاظت شده کبیرکوه در استان ایلام نیز گزارش شده است. یکی از گوشتخواران کمیاب ایران است که در مرکز و جنوب شرق و غرب رشته کوه زاگرس پراکندگی دارد.
لانه شاه روباه: شاه روباه، کوچک‌ترین روباه ایران و نسبتاً کمیاب است. غالباً سوراخ‌های موجود در لابه‌لای صخره‌ها را به عنوان لانه انتخاب می‌کند. لانه آنها معمولاً دارای یک درب برای ورود و خروج است. نقاط صعب‌العبور که دور از دسترس قرار دارند را به عنوان لانه انتخاب می‌کند تا احتمال دستبرد سایر رقبا و طعمه‌خواران کاهش یابد.
وضعیت حفاظتی شاه روباه
به علت داشتن پوست گرانبها مورد توجه شکارچیان پوست است. در سال‌های اخیر جمعیت آن به شدت کاهش یافته است. شاه روباه جزو گونه‌های در خطر انقراض سازمان محیط زیست است و در پیوست شماره ۲ کنوانسیون سایتیس (منع تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) قرار دارد، در این پیوست گونه‌هایی قرار دارند که اگر روی تجارت آنها نظارت جهانی صورت نگیرد، تحت خطر انقراض قرار خواهند گرفت.گزارش‌های اندکی از مشاهده شاه‌روباه در دست است و پژوهش و حفاظت از آن نیازمند برنامه‌ریزی جدی است.
مهدیه کرمی – کارشناس محیط زیست-منابع طبیعی
