الهه السادات ناظری بافقی- کارشناس ارشد روان شناسی تربیتی- مدرس دانشگاه
اهمیت یادگیری مستمر و قوی در سازمان ها هرگز تا به این اندازه حیاتی نبوده است. به دلیل وجود نیروهایی همچون جهانی شدن و فناوری، سرعت و پیچیدگی تحولات به گونه ای افزایش یافت كه سازمان ها مجبور شدند برای ادامه ی حیات همواره چیزهای بیشتری یاد بگیرند. نظریه سازمان یادگیرنده نتیجه یک فرآیند تكاملی است كه با گذشت چند دهه تحقیق و پژوهش توسط دانشگاهیان و مدیران و بررسی ابعاد گوناگون و دیدگاه های مختلف سازمان و تجزیه و تحلیل آن، به وضعیت كنونی دست یافته است. سازمان یادگیرنده، سازمانی است كه عملکردهایش از طریق آگاه شدن و درک بهتر بهبود می یابد و اصلاح می شود. زمانی می توان ادعا كرد سازمانی یادگیرنده است كه آن سازمان بتواند از طریق فرآیند ارتباط، دامنه رفتارهای بالقوه اش را تغییر دهد و بهبود بخشد. سازمان ها زمانی یادگیرنده اند كه استنباطی از تاریخ و تجربیات خود داشته باشند و آن ها به صورت كاربردی راهنمای رفتارهای آتی شان قرار دهند. سازمان های موفق، سازمان هایی هستند كه دانش جدید را خلق می کنند و یا آن را به دست می آورند و از آن به طور كاربردی برای بهبود فعالیت هایشان استفاده می کنند. با توجه به مباحث مطرح شده در پژوهشی به شناسایی مؤلفه های سازمان یادگیرنده در سیستم آموزشی پرداختیم. روش تحقیق به شیوه ی كیفی و از نوع تحلیل اسنادی است. در این زمینه مطالعات و منابع مرتبط با موضوع گردآوری شده و به ارائه ی یافته های کیفی پژوهش پرداخته شده است. با توجه به بررسی های انجام شده می توان گفت که افراد در یك سازمان یادگیرنده ایده آل به طور جدی و خّالقانه می اندیشند، عواملی كه در درک یک موقعیت دخالت دارند را بررسی می كنند و نسبت به نقطه نظرات یكدیگر حساس هستند. ایجاد یک سازمان یادگیرنده ممكن است مشكل باشد، اما همین طور تداوم و حفظ آن زمانی كه در حال اجراست، نیز مشكل می باشد. بسیاری از سازمان ها حتی عالی ترین آن ها از نقطه اوج و بلندی كه داشته اند، سقوط كرده اند. سازمان های یادگیرنده به معنای واقعی، سازمان هایی هستند كه با محیط خارجی منطبق هستند، به طور مداوم توانایی شان را برای تغییر افزایش می دهند، یادگیری فردی و گروهی را توسعه می دهند و از نتایج یادگیری برای دستیابی به نتایج بهتر استفاده می كنند.
مروری گذرا در ادبیات سازمان یادگیرنده، نشان می دهد، در سازمان یادگیرنده به افراد به عنوان یک منبع طبیعی و اعتبار حیاتی سازمان نگریسته می شود (پتینگر، ۲۰۰۲ ،به نقل از باقری، ۱۳۹۴). سازمان یادگیرنده، سازمانی كه در آن یادگیری خود به خود به بافت سازمان تزریق می شود. سازمان یادگیرنده گروهی از افراد هستند كه به طور مداوم ظرفیت خود را برای آن چه كه می خواهندخلق كنند افزایش می دهند. بنا بر نظریه هوی(۲۰۰۸)، سازمان یادگیرنده سازمانی است كه تمامی قدرت فكری، دانش و تجربه سازمان را برای ایجاد تغییرات و بهبود مستمر در جهت توسعه در اختیار گرفته و برآن مدیریت می كند. به عبارت بهتر، سازمان یادگیرنده پاسخی به محیط پویا و متغیر امروز است. فلسفه وجودی چنین سازمان هایی این است در موقعیت هایی كه تغییرات محیطی سریع می باشد، سازمان هایی كه از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار باشند، درعرصه ی رقابت از دیگران برتری خواهند جست، بنابراین برای مواجه شدن با چنین موقعیت هایی سازمان ها نیاز به این درک دارند كه چگونه از تعهد و صالحیت های افراد برای یادگیری در همه ی سطوح سازمان بهره برداری كنند. اولین مؤلفه شناخته شده به عنوان مؤلفه های تشکیل دهنده ی سازمان یادگیرنده، مؤلفه تسلط فردی است. این مؤلفه به معنای یادگیری توسعة ظرفیت شخصی برای ایجاد نتایج مطلوب و محیط سازمانی كه در آن همه افراد باپرای توسعه خود در رسیدن به اهدافشان ترغیب می شوند، می باشد. بی شک، تبدیل شدن به سازمان یادگیرنده، امروزه به عنوان یکی از مهمترین اهداف سازمانی در مدارس و آموزش و پرورش مورد بررسی قرار می گیرد. مدارس دریافته اند كه راه كارهای سنتی و مبتنی بر فرض ثبات و پایداری پدیده ها، آن ها را در انجام مسئولیت های اساسی ونو شونده خود یاری نخواهد كرد. اثرپذیری مدارس در هر عصر از اندیشه های فلسفی، علمی و فناوری آن دوران و عدم انطباقی كه در این صورت پدید می آید، جدی ترین دلیل برای پیش بینی بحران در چنین نظام هایی است. دنیای جدید با تحول در حوزه های مختلف، خواستار مدارسی همشان خویش و خواهان تغییر در آموزش سنتی و شیوه های مدیریتی آن است كه همه این ها ضرورت حركت به سوی مدارسی با عنوان مدارس یادگیرنده را طلب می کند. در مدارس یادگیرنده افراد به طور مستمر توانایی خود را افزایش می دهند تا به نتایجی که مورد نظرشان است برسند. در این مدارس، الگوهای جدید تفکر پرورش می یابد، اندیشه های جمعی و گروهی ترویج می شود، افراد چگونه آموختن را به اتفاق هم یاد می گیرند. سازمان یادگیرنده محرکی برای ایجاد و استمرار نگرش به تغییر است. مدارسی که به دنبال ادامه حیات و حفظ آرمان مشترک یادگیرندگی خود هستند؛ نه تنها باید تغییرات محیطی را نظاره و پایش نمایند؛ بلکه الزم است شرایط لازم را برای ایجاد تغییر مهیا کنند. در پژوهش حاضر، مؤلفه های مدرسه یادگیرنده شامل، رهبری، فرهنگ سازمانی، نیروی انسانی، تسلط فردی، الگوهای ذهنی، تفکر سیستمی، آرمان مشترک، یادگیری تیمی و فناوری اطلاعات معرفی شد که البته سه مؤلفه اول به عنوان عوامل اثرگذار بر ایجاد سازمان یادگیرنده در مدارس ابتدایی تعیین شدند. در پژوهش حاضر مطرح شد که رهبری به دلیل اهمیتی که در سازمان دارد، نقش مهمی در تبدیل شدن مدرسه به سازمان یادگیرنده ایفا می کند. رهبری می تواند با ایجاد ساز و کار حمایتی، زمینه لازم برای یادگیرنده بودن را در مدرسه ایجاد نماید. همچنین، وجود فرهنگ سازمانی غنی و یادگیرنده به این امر کمک شایانی می کند. درصورتی که ارزش ها، هنجارها و عقاید پذیرفته شده در بین اعضای مدرسه، بر پایه یادگیری باشد، تبدیل شدن به مدرسه یادگیرنده در بین آن ها به یک فرهنگ و هدف والا تبدیل شده و گسترش می یابد. از طرفی، هیچ کدام از این عوامل نمی تواند بدون توجه به عامل نیروی انسانی، نقش خود را درست ایفا کنند. نیروی انسانی، عاملی مهم در هر سازمانی است که به عنوان سرمایه های فکری سازمان مورد توجه قرار می گیرد. توجه به استخدام نیروی انسانی توانمند و آموزش نیروی انسانی در مسیر رسیدن به سازمان یادگیرنده بسیار حیاتی است. در نتیجه می توان گفت: سازمان یادگیرنده؛ جایی است که افراد به طور مستمر توانایی های خود را برای خلق نتایجی که طالب آن هستند، افزایش می دهند، محلی که الگوهای جدید و گسترده ی تفکر پرورش داده شده، اندیشه های جمعی ترویج می شوند و افراد به طور پیوسته چگونگی آموختن را به اتفاق هم می آموزند (ملکی نیا و بجانی،۱۳۸۸). افراد در یک سازمان یادگیرنده ایده آل بطور جدی و خّلاقانه می اندیشند، عواملی كه در درک یک موقعیت دخالت دارند را بررسی می كنند و نسبت به نقطه نظرات یكدیگر حساس هستند. ایجاد یک سازمان یادگیرنده ممكن است مشكل باشد، اما همین طور تداوم و حفظ آن زمانی كه در حال اجراست نیز مشكل می باشد. بسیاری از سازمان ها حتی عالی ترین آن ها از نقطه اوج و بلندی كه داشته اند سقوط كرده اند. سازمان های یادگیرنده به معنای واقعی، سازمان هایی هستند كه با محیط خارجی منطبق هستند، به طور مداوم توانایی شان را برای تغییر افزایش می دهند، یادگیری فردی و گروهی را توسعه می دهند و از نتایج یادگیری برای دستیابی به نتایج بهتر استفاده می كنند.
