به گزارش هفته نامه افق کویر؛ تخریب زیستگاه‌ها، کاهش پوشش گیاهی،جزیره‌ای شدن زیستگاه ها و جمعیت گونه‌های جانوری، شکار و صید غیرمجاز، بیماری، کاهش منابع آب ، کم‌آبی و خشکسالی‌های متوالی از مولفه‌هایی هستند که بر بقای گونه‌های جانوری تاثیر منفی گذاشته‌اند.
۱-اکتشافات معدن و معدن کاری: آتشباری،احداث جاده های معدنی و همچنین تردد ماشین آلات
۲-شکار غیر مجاز: شکار غیرمجاز به معضلی در مناطق چهارگانه تبدیل شده است. اگر شخصی برخلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یا صید حیوانات و جانوران وحشی و حفاظت شده نماید و حتی ورود غیر مجاز به این مناطق داشته باشد مورد پیگرد قانونی قرار می گیرد.
۳-عدم گردشگری مسئولانه: با توسعه گردشگری طبیعی، شاهد حضور ماشین و موتور با لاستیک‌های سنگین و بزرگ به مناطق طبیعی برای تجربه لحظاتی لذتبخش بدون اینکه چهارچوب مشخصی داشته باشد هستیم که این اتفاق به قیمت اثرات نامطلوب فرسایش شدید خاک و افزایش ریسک سیلخیزی، حذف رشد گیاه به دلیل کوبیدگی خاک، آلودگی هوا و صوتی و به دنبال آن مزاحمت و کاهش امنیت منطقه برای حیات وحش، نابودی برخی حیوانات و مهاجرت اجباری برخی از گونه های آنها تمام شده است.
۴-بیماری: باتوجه به مشترک بودن بیماری ها بین دام های اهلی و گونه های حیات وحش لازم است دامداران نسبت به واکسیناسیون دام های خود در موعد مقرر اقدام نمایند کنترل بیماری ها در حیات وحش و دسترسی به آن ها برای اجرای روش های درمانی بسیار دشوار و گاها غیر ممکن است. بنابراین پیشگیری بهترین راه است
۵-تغییرات اقلیمی: خشکسالی و تغییر اقلیم چالش‌های بزرگی هستند. برای جلوگیری از وارد شدن آسیب به حیات وحش به علت خشکسالی، ادارات کل سازمان محیط زیست باید به لایروبی آبشخورها، احداث آبشخور جدید و آبرسانی بیشتر به آبشخورها به وسیله تانکرهای آب تجهیز شده بپردازند. این کار به کمک سازمان محیط زیست، مردم و خیرین صورت می‌گیرد.
۶-پوشش گیاهی:پوشش گیاهی در حفظ محیط زیست از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد و رابطه مستقیمی با افزایش جمعیت حیات وحش دارد.
۷-منابع آب:برداشت های بی رویه از سفره های زیر زمینی باعث کاهش سطح آب های زیر زمینی و متقابلا خشک شدن بسیاری از چشمه ها که تامین کننده آب مورد نیاز حیات وحش بوده شده است.
در سده کنونی به دلیل دستاوردهای صنعتی که فناوری برای جوامع به ارمغان آورده، زندگی انسان و محیط‌زیست را دست‌خوش تغییر و دگرگونی‌های بسیاری شده است که درپی آن زیستگاه طبیعی توانایی خود برای پشتیبانی زیستی جانداران و گیاهان را از دست می‌دهد.
تخریب زیستگاه در دنیا و ایران مهم‌ترین عامل نابودی گونه‌ها و از بین رفتن منابع ژنتیکی است.
شکار غیرقانونی، تولیدات صنعتی، توسعه راه‌ها، جاده‌سازی، فعالیت‌های معدنی، چوب‌بری، گسترش شهرها، کم‌آبی و خشکسالی متوالی تخریب زیستگاه و اثرات منفی که سبب تغییرات اقلیمی می‌شود و بارگذاری‌های انجام شده خارج از توان طبیعت، به زیست بوم و محل زندگی سایر موجودات صدمه وارد کرده و حاصل آن نابودی بسیاری از حیوانات بوده است. این روند سال‌ها است آغاز شده و کماکان در جریان است و رفته‌رفته تعداد گونه‌های جانوری کاهش یافته و بسیاری از گونه‌ها در لبه پرتگاه انقراض قرار دارند.
عوامل نابودی حیات وحش
در سال ۱۹۷۳(۱۳۵۱ خورشیدی)، «سایتیس» (کنوانسیون منع تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) برای برخی از گونه‌های در خطر انقراض در برابر بهره‌برداری بی‌رویه از راه کنترل و برقراری محدودیت‌ها در تجارت صادرات و واردات آنها در واشنگتن به تصویب رسید که دارای یک مقدمه، ۲۵ ماده و سه پیوست بود و اکنون ۱۶۰ کشور از جمله ایران در آن عضو رسمی هستند. این کنوانسیون یکی از مهم‌ترین کنوانسیون‌های بین‌المللی محیط‌زیست به‌منظور حفظ تنوع زیستی جانوران و گیاهان به شمار می‌رود.
تنوع جغرافیایی و اقلیمی کشور ما طیف منحصر به فرد و ارزشمندی از گونه‌های جانوری را در خود جای داده است، اما بسیاری از این گونه‌ها با فلات ایران خداحافظی کرده‌اند. با وجود این با چالش‌های فراوانی در زمینه حفظ عرصه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی و همچنین انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری روبه‌رو است و هم اکنون نیز ویرانی زیستگاه و شکار به عنوان دو عامل کلیدی بیشترین تهدید را برای حیات وحش کشورمان دارند و باید دانست؛ شکار به هر انگیزه‌ای که صورت بگیرد مایه نابودی یا شتاب بیشتر انقراض گونه‌های جانوری می‌شود.
در این میان عواملی مانند توسعه شهرها و روستاها، ساخت کانال‌های آب و نیروگاه‌های تولید انرژی، ترافیک زیاد، ساخت جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مانند بزرگراه‌ها و آزاد راه‌ها، پهنای باند آنها مسیرهای انتقالی و ارتباطی حیات وحش را قطع کرده و چالش‌های بسیاری را برای عرصه‌های طبیعی و موجودات زنده در این عرصه‌ها به وجود آورده است به طوری‌که حتی پرنده‌ها نیز در بسیاری مواقع در یافتن مسیرهای مهاجرت خود دچار مشکل می‌شوند و در این شرایط اکثر زیستگاه‌های یکپارچه به زیستگاه‌های کوچک تبدیل شده‌اند.
تأثیر جاده‌سازی بر تخریب زیستگاه
جاده‌ها یکی از عوامل اصلی تخریب و از هم گسیختگی زیستگاه‌ها هستند. ساخت‌وسازها عامل جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها هستند و موجب تجاوز به حریم حیوانات می‌شوند؛ به عنوان نمونه ویلاسازی در استان‌های شمالی کشور باعث شده جنگل‌ها کارکرد خود را برای حیات وحش از دست دهند. در این شرایط حیات وحش یا از بین می‌روند و یا با مهاجرت برای رسیدن به یک زیستگاه امن با هزاران خطر در مسیر مواجه می‌شوند. در بعضی موارد حتی فضای امنی برای خود پیدا نمی‌کنند و تلف خواهند شد. زمانی که زیستگاه امنیت خود را به وسیله انسان یا دام از دست دهد، حیوان به علت احساس ناامنی، زیستگاه را ترک می‌کند.
این موضوع بر کسی پوشیده نیست که جاده از عوامل مهم ارتباطی به شمار می‌آید. نبود وجود این فاکتور اساسی در یک منطقه از شاخصه‌های توسعه‌نیافتگی به شمار می‌آید. در مدیریت منابع طبیعی وجود جاده‌های استاندارد با تراکم مناسب به‌خصوص در جنگل‌های تجاری نظیر جنگل‌های منطقه خزری باعث مدیریت مناسب این منابع و بهره‌برداری صحیح همراه با پرورش شایسته این منابع براساس اصول جنگل‌شناسی خواهد شد اما در عین حال این وسیله ارتباطی نیز فرصت دسترسی به منابع را برای مخربان به منابع زیست محیطی فراهم می‌کند و در صورت فقدان مدیریت حفاظت مناسب شاید به وسیله‌ای برای تخریب بیشتر منابع جنگلی و تنوع زیستی موجود در آن تبدیل شود.
نتیجه رفتارهای مخرب انسانی، آن است که به گفته حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در دهه ۸۰ حدود ۱۰ یوز آسیایی را بر اثر تلفات جاده‌ای از دست دادیم. در جاده مهریز انار در استان یزد نیز تعداد پنج قلاده یوز تلف شدند. حتی برخی گونه‌های کمتر دیده شده نظیر خارپشت‌ها، مارها و خزندگان تلفات بالایی را در جاده‌ها داشته‌اند. از سوی دیگر در برخی گونه‌های جانوری مجاور شهرها نظیر کفتارها به دلیل گرایش به حضور در اطراف مناطق مسکونی تلفات زیادی گزارش شده، سال‌هاست دنیا به این مسئله پی برده است که باید طراحی جاده‌ها از همان ابتدا بر اساس توجه کافی به زیستگاه جانوران شکل گیرد و اقدامات لازم به نحوی انجام شود که امکان تردد حیات وحش وجود داشته باشد، اما در کشور ما اغلب جاده‌ها بدون توجه به طبیعت و منابع زیستی آن ساخته و طراحی می‌شوند و در زمان احداث هیچ توجهی به خانه حیات وحش و راحتی عبور و مرور گونه‌های جانوری نمی‌شود.
حیوانات در معرض خطر انقراض طیف وسیعی از گونه‌ها را شامل می‌شود. براساس آمار رسمی «۱۳۰۰ گونه جانوری در کشور وجود دارد که از این تعداد ۱۳۰ گونه در خطر نابودی قرار دارند. یوزپلنگ، میش مرغ، درنای سیبری، گورخر و برخی از خزندگان و دوزیستان از جمله گونه‌های در خطر تهدید به شمار می‌روند که عواملی مانند قاچاق قابل توجه و تخریب زیستگاه آنها را تهدید می‌کند.»
مهدیه کرمی بوی آباد
(کارشناس منابع طبیعی -محیط زیست)