انواع خیارات

خیار به معنی ( اختیار فسخ) در قرارداد است.
به منظور تعریف واضح‌تر شایسته است بدوا یادآور شویم که در برخی از عقود (قراردادها) قانون مدنی به طرفین قرارداد، اختیار‌فسخ داده است. به عنوان مثال در عقد بیع (خرید و فروش) به طرفین قرارداد یازده تا خیار (اختیار فسخ) داده شده است
مستندا به ماده ۳۶۹ قانون مدنی که خیارات از قرار ذیل هستند:

۱- خیار مجلس ۲- خیار حیوان ۳- خیار شرط ۴- خیار تاخیر ثمن ۵- خیار رویت ۶- تخلف وصف۷- خیار غبن ۸- خیار عیب ۹- خیار تدلیس ۱۰- خیار تبعض صفقه۱۱- خیار تخلف‌شرط

که در اینجا به تعریف یکایک آن به اختصار می‌پردازیم.

خیارمجلس
یعنی هر یک از طرفین بعد از منعقد شدن قرارداد در جلسه عقد و مادام که از یکدیگر جدا نشده اند اختیار فسخ معامله را دارند (ماده ۳۹۷ قانون مدنی).

خیارحیوان

یعنی اگر حیوانی معامله شود خریدار تا سه روز از زمان انعقاد قرارداد اختیار فسخ (یعنی بر هم زدن معامله) را دارد.

خیارشرط
یعنی مطابق ماده (۳۹۹ قانون مدنی): در قرارداد (بیع) خرید و فروش ممکن است شرط شود که در مدت معین برای فروشنده یا خریدار یا هر دو یا شخص ثالث اختیار فسخ معامله قید شود.

خیارتاخیرثمن
یعنی هر گاه چیزی که مورد معامله قرار می گیرد (مبیع) برای پرداخت ثمن یا تحویل آن چیز بین طرفین عقد مدتی معین شده باشد اگر از ۳ روز از زمان انعقاد قرارداد خرید و فروش بگذرد و در این مدت نه فروشنده مبیع را تحویل خریدار نماید و نه خریدار تمام ثمن (مثلا پول) را به فروشنده بدهد فروشنده اختیار دارد معامله را به هم بزند

خیار رویت
یعنی هرگاه کسی مالی را ندیده ولی فقط وصف آن را از فروشنده شنیده و بخرد بعد از دیدن اگر دارای آن وصف که قبلا ذکر شده است ولی هنگام تحویل فاقد آن وصف باشد خریدار اختیار دارد که معامله خرید و فروش (بیع) را به هم بزند (یعنی فسخ کند) یا آنکه به همان نحو که هست قبول نماید (ماده ۴۱۰ قانون مدنی).

خیارتخلف وصف
یعنی هرگاه یکی از طرفین قرارداد (یعنی خریدار یا فروشنده) مالی را سابقا دیده و به اعتماد سابقه دیدن معامله کند و بعد از اینکه کالا را دید و متوجه شد مال مزبور اوصاف سابق را ندارد، اختیار بر هم زدن معامله را دارد (اختیار #فسخ قرارداد).

خیارغبن
یعنی هر گاه یکی از طرفین عقد در معامله متوجه شوند که اختلاف زیادی در ثمن (مثلا پول) یا ارزش معامله باشد اختلاف و قیمت واقعی بسیار باشد بعد از آگاهی به این اختلاف (بعد از علم به غبن) می‌تواند معامله را فسخ کند. (ماده ۴۱۶ قانون مدنی)

خیارعیب
یعنی اگر بعد از معامله عیبی ظاهر شود که مشخص شود مورد معامله معیوب بوده خریدار مختار است در قبول آن با کسر قیمت از آن و یا فسخ آن معامله.

خیارتدلیس
مثلا کالایی را معیوب و یا شکسته طوری جلوه دهند که سالم است و اگر فروشنده خریدار را فریب داده خریدار #حق بر هم زدن معامله (فسخ بیع) را دارد و اگر خریدار نسبت به ثمن معامله تدلیس کرده فروشنده #حق‌فسخ معامله را دارد.(مواد ۴۳۸ و ۴۳۹ قانون مدنی).

خیارتبعض صفقه
در این صورت خریدار حق فسخ معامله را خواهد داشت. البته مطابق ماده ۴۴۱ قانون مدنی خریدار در این صورت می‌تواند بیع قرارداد واقع شده را نسبت به قسمت سالم قبول کند و نسبت به آن قسمت که باطل است ثمن (مثلا پول آن را) مسترد کند.